Uryan ve Pîr Tahir

Baba Tahir’in, Hemedanlı Tahir’in, Uryan Tahir’in Kürt olduğuna ve yapıtlarında kullandığı lisanın Kürtçe olduğuna dair çelişkili bir yaklaşım vardı. Bu çelişki, yüzyıllar boyunca köklerimizden bizi koparmak ve var olan devşirilmiş sistemin içinde sıradan bir devşirme yaratmak isteyenlerin uydurmasıydı. Neyse ki esaslı geçmişimiz ve inatçı, iradesi çelik üzere olanların rehberliği sayesinde üzerimize atılmak istenen meyyit toprağını bir daha geri gelmeyecek halde üstümüzden silkeledik.

Kürt edebiyatının başlangıcıdır Baba Tahir’in yazdığı beyitler. Baba Tahir’e karşı baş karışıklığı, elbet, egemenlerin Baba Tahir’i Kürt ve Kürtçe dışında her milletin içine sokma eforundan kaynaklanıyor. Klasik eserler üzerinde dirsek çürüten, kelamım ona derin araştırmacılar ve devlet merkezli lisan bilimciler tezlerinde Baba Tahir’i Türk, Arap, Fars hatta Rus bile yaptı. Lakin bir türlü kendisi olmasına müsaade vermediler. Sıkıntıları baştan sona, bizim biz olmamamız için ellerinden ne geliyorsa uygulamaktan çekinmeyen, palavralarla örülmüş ömürlerinden, yazdıkları tezlerinden anlamak mümkün.

Prof. Dr. Marûf Xeznedar, bir kuyumcu hassasiyetiyle incelediği kaynaklarla hakikati karanlık ellerin içinden alıp önümüze koyuyor. Evet, bizim topraklarımızda yalancının mumu yatsıya kadar yanmıyor; maalesef bazen yüzlerce yıl boyunca yanmaya devam edebiliyor. Örneğin, Baba Tahir’in lisanının inkârı, yıllarca sürdürülen bir palavra üzere. Fakat en nihayetinde hakikat ortaya çıkar; algılar, çarpıtılmış gerçekliklerle üretilen palavralar, suda çürüyüp kaybolur.

Bir yüzyıl boyunca ortaya atılan palavranın yalan olduğu anlatılır; sonraki yüzyılda ise hakikati anlatmaya başlarız ve çabalarız. Şiddetli bir coğrafyada yaşıyoruz. Palavranın bile on yıllarca sürdüğü ve inanıldığı bir sistemde çaba etmek, başlı başına çetin bir savaştır.

Xeznedar’ın yayımladığı 7 ciltlik “Kürt Edebiyat Tarihi”, Nûbihar Yayınları tarafından okurlarla buluştu. Kürtçenin Sorani diyalektiğiyle yazılan eser, Ziya Avcı’nın harika çevirisiyle Kurmancî lisanına kazandırılmış. Xeznedar’ın elli yıldır üzerinde çalıştığı bu değer biçilmez eser, önümüzü aydınlatması ve tartışılması gereken büyük bir nimet niteliğindedir. Evrakların ışığında, Kürt Edebiyat Tarihi’ni önümüze koyuyor.

Başucumdaki bir bardak sudan sonra gelen, başucu kitabım bu 7 ciltlik set oldu. Okuduğum her cilt dikkatimi çeken noktalar üzerine yazmam için bir motivasyon kaynağı. Bu 7 ciltlik eser, her Kürt okurunun meskeninde bulunması gereken bir yapıttır; bir başucu setidir, bir bardak sudan sonra gelen bir yapıttır. Xeznedar, Baba Tahir’in hayatını, yapıtlarını ve yapıtları üzerine yazılanları, kendi el yazısıyla yazdığı beyitlerin rehberliğinde inceliyor.

Baba Tahir tıpkı vakitte bir Yarsan dervişidir; Yarsan dininin sofilerinden biridir. Hayatını Ehlê Heq yoluna adamış güçlü bir şair, inancın ve aşkı harmanlayan bir yürektir. Xeznedar’ın aktardığına nazaran, kendisine ilişkin sırf kulpu kırık bir ibriği vardır. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Baba Tahir’i ziyaret eder ve Pîr Tahir, kendisine ilişkin olan bu kulpu kırık ibriği sultana verir. Selçuklu Sultanı da gittiği her yere ve katıldığı tüm savaşlara bu ibriği yanından ayırmadan götürür. Bu ibrik, bir metadan çok daha fazlasıdır.

Baba Tahir, kendi devrinin bir filozofudur; ilahi aşkla dilberinin peşindedir. Aşıktır, maşukunu arar durur. Baba Tahir, “Ben o noktayım ki harften geldim,” der. Bu telaffuzun altındaki ileti, bizi nefsini ayaklar altına almış gerçek bir derviş ve şairle tanıştırır. Beşerî hayat karşısında Pîr’in aldığı hal, maddi hayatın bir hiç olduğu ve yeryüzünün gerçek olana ulaşmak için bir istasyon olduğu fikrini yansıtır.

Dönemin dervişleri ve şairleri, daima bir arayış içindedir. Beyitlerinden ve el yazması yapıtlarından, varlığın acısından yakınmak yerine ona sahip çıktıklarını anlıyoruz. Daima bir mana arayışı ve görünmeyeni bulma eforu, yalnızlığa atılan birinci adım değil midir? Tefekkür gereklidir. Baba Tahir’in beyitlerini anlamak için elbet Yarsan dinini ve bu inancın hayat ile hayattan sonraki hayata dair tezahürlerini bilmek gerekir. Xeznedar, Hemedanlı şairin beyitleri için şöyle der:

“Baba Tahir, şiirlerinde üzerinde durduğu ve daima öne çıkardığı ‘varlığın birliği’dir. Onun peşinden gitmiştir; yolda rastlaştığı ‘arzu’ ve ‘vücut’tur. Baba Tahir, her ‘şey’in içinde bir ‘gençlik/güzellik’ görür. Şiirlerini gazel üzere nakletmiş ve hoş olan, canlı olanla yüreğin renkleriyle inancını kökleştirmiştir. Şair, gül ve kız imgesi ortasında hiçbir ayrım yapmaz zira yaratan/üreten her iki imgedir.” [s.136]

Baba Tahir’in şiirlerinin bir kısmı, Konya Kitaplık Müzesi’nde Mevlana Celaleddin Rumi’nin türbesinin bulunduğu yerde keşfedilmiştir. Bu el yazması eserler, 1444 yılında kayıt altına alınmıştır. Kürtçe yazılmış olan beyitlerden birkaçını birlikte okuyalım:

Yerin en tabanında altından bir saray inşa etsen,

Güllerden ve menekşelerden çevirsen de,

/

Otursun şimşir ağacının gölgesinde,

Bir omuzunda her dem bülbül üzere okusa.

/

Neticede gitmek ve yok olmaktır,

Yerin mezar ve topraktır. [s.14]

Yukarıdaki beyitlerden anlaşılacağı üzeri yeryüzündeki hayat kısa; ikinci ömür olan, sonsuzluğu imleyen hayattır temel olan. Manevî ömür değerlidir, maddi/materyal ömür ise sadece kısa bir geçiştir. Bu bakış açısı, Yarsan inancına olan bağlılığı ve onun ideolojisi hakkında bize çok şey anlatıyor.

Baba Tahir’in beyitlerindeki gül imgesi ve kendini Tanrı’ya çırılçıplak adaması, ona yüreklilikle açık olması, “Üryan”lığının bir kanıtıdır. Şair, aşka her dem kulak vermiştir. Bu yüzden geceleri sancılar ve acılar içinde kıvranarak uyumuş, sabahın seherinde ona kavuşma isteği ile gözlerini açmıştır. Kara sevdadan bahsetmiş, aşkın hoşluğu karşısında aklını yitirecek kadar derbeder olmuştur.

Yaşadığımız periyodun şairlerine baktığımızda, gerçek şairlerin çoktan ölmüş olduğu hissine kapılmamak mümkün değil. Yarsan inancının çeperinde, onun öğretileriyle yükselen; nefsini küçülte küçülte büyümüş bir şairdir Baba Tahir. Manevi hayatın damarını hissetmiş; uzak olanı yakın, yakın olanı ise çok uzak kılmıştır. Şairin beyitleri, birbirine zıt iki durumun temelinde ne kadar yan yana olduğunun ispatıdır.

İnandığı yoldan tek bir geri adım atmadan hayatını sonlandıran, beyitlerin şahı Kürt Tahir’in hayatı, eldeki bilgiler ışığında bize şunları gösteriyor: samimiyet, inanç, yüreğin derinliklerinde hoşluk, içten ahlak ve sultanlara, şahlara, hükümdarlara asla boyun eğmeyiş.

Xeznedar’ın kitaba koyduğu beyitlerden çıkardığım sonuçlardan biri de, her beyitin altında yatan derin mananın, sonsuzluğa açılan bir kapı olduğudur. Bu beyitler yüreğin boşluğundan, birinci sefer gülün ve gülistanın bahçesinde dolaşan birinin hayret ve şaşkınlık yaratan sözü üzere taze ve canlıdır.

Xeznedar’ın bu çalışması, birçok yeminli Kürt düşmanına muazzam bir yanıt niteliğindedir. Hemedanlı Tahir’i her millete mal etmeye çalışan, lakin asil olan Kürt halkını ve Kürtçeyi görmezden gelip köklerinden koparmaya uğraşan sistemin kalemleri artık iflas etmiştir. Kullanışlı kalemlerin palavralarla yaktığı mum, bir daha yanmamak üzere sönmüştür. Tezleri bir bir çökmüştür.

Yazıyı Kürt Tahir’in beyitleriyle kapatalım:

Sensiz gözyaşları gözlerimden düşüyor

Sensiz umudumun ağacı meyvesiz

/

Sensiz gonca yalnızlığım gece gündüz

Öyle bekliyorum ömrümün geçmesini