Trajedilerle umudu yeşertmek
‘Ne Çok Gelecek, Ne Az Zaman’ kitabının ismindeki şiirselliği yakaladıysanız edebiyata dair sezgileriniz kuvvetli olmalı. Melih Cevdet Anday’ın ‘Yağmurun Altında’ şiirinde geçen dizeler kitaba isminden çok daha fazlasını vermiş.
“Bu şiir 20. yüzyıl tarihini, acısıyla sevinciyle, umuduyla umutsuzluğuyla, mitolojisiyle ütopyasıyla özetleyen kusursuz bir şiir” diyor müellif İlyas Tunç, “Bu şiir, kitabımın esin kaynağı ve metinlerin leitmotivi.”
Melih Cevdet’ten 41 sene sonra doğmuş olsa da Tunç’un da 20. yüzyılla sağlam bir ilgisi var. Gazi Eğitim Enstitüsü İngilizce Bölümü’nü bitirdikten sonra çeşitli eğitim kurumlarında çalışarak, Afrika şiirinde ağırlaşan şiir çevirileri yaparak, Nijerya ve Güney Afrika şiir antolojilerini çıkararak, roman ve deneme yazarak çağına tanıklık etmiş. Geçen ay Metis Yayınları’nda çıkan “Ne Çok Gelecek, Ne Az Zaman” bu tanıklığın eseri.
Melih Cevdet’in koca bir yüzyılı bir şiire sığdırdığı üzere o da geçen yüzyılda yaşanan 170 katliamı 240 sayfaya sığdırmış. Kitabın alt başlığının belirttiği üzere ‘Yirminci Yüzyıl Trajedileri’ni anlatmış.
Geniş kaynakçasına bakıp kitabın araştırma-inceleme çeşidinde yazıldığı sanılmasın. Sinop’ta yaşayan İlyas Tunç, sorularımıza yazılı olarak verdiği cevaplarda yalnızca tarihi dokümanlardan, gazete kupürlerinden, şahit tabirlerinden değil tıpkı vakitte yazmak istediği katliama ait, romanlardan sinemalara, karikatürlerden fotoğraflara kadar akla gelen her türlü
malzemeden yararlandığını vurguluyor. Cins olarak demene-anlatı demenin uygun olacağını
söylüyor.
Kitabı rastgele açalım, 163’üncü sayfadan ‘Ekmek İsyanları’nı okumaya başlayalım:
“On altı yaşında bir çırak olarak kente geldiğim vakit açlık bana bütün fiyatları öğretmişti. Taze ekmek niyeti başımın içini serseme çeviriyordu, birden fazla vakit akşam saatlerce kentin içinde dolanıp sadece tek bir şey düşünüyordum: ekmek… Gözlerim yanıyordu, dizlerim halsizdi, içimde kurtlara yakışacak bir his vardı. Ekmek. Birtakım beşerler nasıl
morfin delisiyse ben de ekmek delisiydim (…)
Alman edebiyatının usta müelliflerinden Heinrich Böll ‘İlk Yılların Ekmeği’ isimli romanında, başkahraman Walter Fendrich’in ağzından bu türlü anlatıyor İkinci Dünya Savaşı sonrasında ülkesinde yaşanan açlık günlerini. Ekmeğin açlığımızı gideren en temel, en acil besin kaynağı olduğu düşünüldüğünde, Fendrich’in yaşadığı hislere şaşmamak gerekir, hatta “içindeki kurtların” kitlesel isyanlara dönüşmesine de… İnsanlık tarihi ekmek alamamanın bu tıp isyan örnekleriyle doludur. Parisli bayanların Versay Sarayı’na yürüyüşleri, Ekim İhtilali öncesi Rus bayanların Petrograd Meydanı’ndaki protesto hareketleri, İzmirli bayanların buğday ambarlarını basması, Lübnan’da, Fas’ta, Ürdün’de ve dünyanın bir ucunda, rastgele bir yerde gerçekleştirilen öteki ekmek isyanları…
İsyanlardan biri de Mısır’da patlak vermişti. Heinrich Böll’ün romanını yayımladığı tarihten tam yirmi iki yıl sonra. Milletlerarası Para Fonu ve Dünya Bankası’ndan alınan borçlar sonucu periyodun Enver Sedat hükümeti, besin hususları üzerinden devlet yardımını kaldıracak, dışa bağımlı siyasetlerin faturasını kendi halkına ödetecekti. İsyan iki gün içinde İskenderiye’den Asvan’a kadar tüm kentlere yayılmış; lakin kanlı bir biçimde bastırılmıştı. Sonuç: Seksen ölü!
Yakınlarını kaybedenlerin gözyaşları, Firavunlar Ülkesinin bereketli ırmağı Nil’e çoktan karışmış, Tahrir Meydanı’nda öfkeli bir sloganın cılız yankısı kalmıştı. “Açılım siyasetlerinin hırsızları, Mısır halkı açlıktan ölüyor!” “Kitap, herkesçe kabul edilen bir ‘katliam’ tarifi vermese de katliamların etnik, dinî, ulusal ya da sınıfsal bir karakteri var” diyor İlyas Tunç: “İktidar odaklarının şiddet aksiyonları, burada ya da orada, pek farklılık göstermez; azaplar, yargısız infazlar, kurşuna dizmeler, tecavüzler, kundaklamalar, ampute etmeler… Gün geçmiyor ki televizyon ekranlarında ferdî ya da kitlesel, bir şiddet hareketi izlemeyelim. İzlediğimiz şiddetin maruz kaldığımız şiddetle ilgisi yok. Simulakr bir şiddet ekranlarda izlediğimiz şiddet. Bu kitabın ekrana yansıyan şiddeti değil, zihne düşen şiddeti yansıtma derdinden doğduğunu tabir etmeliyim.”
“Ne Çok Gelecek, Ne Az Zaman” dünyada ve Türkiye’de yaşanan trajedilerle dolu; tekrar de umudu yeşertmekten geri durmuyor:
“Tabloya bakınca insanın kendisiyle yüzleşebileceği, birbirine yaptığı kötülüklerden pişmanlık duyabileceği ileri sürülebilir. Pişmanlık duymak, tıpkı makûs şeylerin bir daha yapılmayacağını ümit etmek manasına gelir. İdealist bir yaklaşım üzere düşünülse de beşerler tarih boyunca bu ümidi korumuştur. Barışçıl bir dünya hasretimizi canlı tutan şey de budur aslında. Berbatlıktan uygunluk devşirmeye çalışmak, insani bir vazifedir her şeyden evvel.”
