Taşların anlattığı büyük ruh

“Bir yaralı, bir asi, bir uyumsuz ve bir büyücü. Hoş iş. ” Clara Dupont-Monod, Taşların Anlattığı (S’adapter) kitabını bu cümlelerle bitiriyor. Benim de buradan başlamamın sebebi bunun birebir vakitte bir kimlik sıralaması olması.

Bu kısa roman kendini acımasız bir kıssa olarak sunsa da insan ruhunu tanımlama ve keşfetme konusunda metnin sonuna kadar okuyucuyu taşıyan kişilikleri, rolleri ve hassaslıkları bakımından uygun tanımlanmış dört ana karakterle biçim alıyor. Her birinin kederine ortak olup derin bağlar kurulunca, hisler, sözlerin tabirinde çok güçlü yer buluyor. Empati, gerçeklik ve samimiyet açısından dikkat cazibeli hale geliyor. Okuyucuyu akışa bağlayan kıymetli yerlerden birisi burası.

Ormanın içindeki konut, berrak sular, taşlı yollar, çeşit çeşit taşlar, ağustos böcekleri, kiraz ağaçları, rüzgârın müziği ve pencere açıldığında içeri giren sabah. Bazen bir tablonun içindeymiş duygusu, bazen de tabloya yeni başlayan ressamın gözüyle fırçaların âhengini görmek mümkün. Buradaki ögeler, bir ortamın yani Cévennes bileşenlerinden çok kıssanın başkahramanları.

Taşların Anlattığı, Clara Dupont-Monod,çev: Bahadırhan Bozkurt,120 syf.,İletişim Yayınları,2024

Cévennes ve dağlarının sırları, tabiatının tasviri, ağaçların lisanı, bin yıllık taşların kalbine arkadaşlık eder. Zira öyküyü anlatan bu taşlardır; Ortaçağdan kalma kapısı olan, asırlar evvel Cévennes’e yerleşen büyük büyük dedeleri tarafından yapılan konutun avlusundaki taşlar. Kapı kadar eski ve nesiller uzunluğu varlığını koruyan taşlar aile albümünün fotoğrafçısıdır. Konuttaki hayatın şahitleri onlardır ve onların gözüyle, dağların çabucak tabanındaki, sessiz lakin büyüleyici olan mezrada doğan, büyüyen kardeşlerin öyküsüne gideriz.

Ancak kardeşlerden biri özel. Zira taşlar, çocukluğunun onun varlığını sorguladığı vakitlerde bu dünyada tuttuğu bedeli anlatıyor. Ayrıyeten ister öfke ister sevgi olsun güçlü hisler yoluyla neredeyse sihirli olan güçlerini aktaracak olanlar da çocuklardır. Avlunun sesini dinleyen taşlar, son nesil ailenin his dünyalarını, yaptıkları işleri, komşularıyla olan bağlarını çocukların bakış açısı üzerinden kayda geçer.

“Oysa taşlara oyuncak muamelesi yapanlar yalnızca çocuklardır, bize isim verirler, rengârenk boyarlar, üzerimizi fotoğraflarla, yazılarla doldururlar, bize ağız, göz, çimenden saç yapıştırırlar, üst üste yığıp mesken yaparlar, bizi suda sektirirler, dizip kale yaparlar ya da tren rayı. Yetişkinler bizi kullanır, çocuklar bizi öteki bir şeye dönüştürür. Bu yüzden onlara derinden bağlıyızdır.”

Hikâyenin tekillik ögelerinden biri de elbette anlatıcının seçimi. Çocuğun ailesinin yaşadığı konutun avlusundaki taşlarını husus alması nedeniyle kolektif, aynı zamanda yer birliği ehemmiyetini koruyor. Meskenin dışında olup biten her şey fakat uzak ve imalı bir formda anlatılıyor. Beyin radyografisi çektirmek için kente gidildiğinde, “O noktadan itibaren izlerini kaybediyoruz, zira kentte kimsenin taşlara gereksinimi yoktur” der anlatıcı.

Konunun özgünlüğüne karşın orada yaşayanların hafızasında seyahate çıkma, kıssanın paradoksu. Satırlar ortasında elimizde olmadan onlara yardım etme hissinin doğması bu paradokstan. Nasıl olsa kimse taşların insanları etkileyip daha sert hale getirdiğini bilmiyor.

Doğadan uzaklaşma, olaylardan uzaklaşma, okuyucuyu çok daha fazla etkileyen bir bağ oluşturuyor. Münasebetiyle metnin bu iniş çıkışları okuma suratını dengeliyor.

Yazarın Ortaçağ’a atıfı ve romanın birinci cümlesinde lisana getirdiği mucize: “Bir gün, bir ailede uyumsuz bir çocuk dünyaya geldi ” kelamı ve sondaki büyücü adeta kutsal kitaplardaki yaratılıştan alınmış bir cümledir. Kuşların, ağaçların, otların, taşların, çiçeklerin ortasında bir hüzün topunun yarattığı ailedeki bireylerin değişimini, ruhsal acılarını ve bağlanmayı öğreniriz. Vakit bütünsel bir nitekim öte, duygusal bir kopuşla genişler. Her kopuş ise münasebetleri sarsmakla kalmaz yer yer tıpkı avluda birleştirir.

Roman, her biri ailenin bir çocuğunu anlatan üç kısımdan oluşur. Bu üç karakterin anlatımlarında ise “uyumsuz” durmaktadır. Karakterlerin isimleri yok. Birinci şahıs olarak kardeşlerine karşı hislerini, oburlarının onları nasıl gördüğünü, engellilikle nasıl yaşadıklarını anlatıyorlar. Bir çocuğun engelliliğine, duruma “adapte olmak” (kitabın orjinal adı) zorunda kalan kardeşlerin yaklaşma halleri üzerinden anlatım yürüyor. Evvel en büyüğü, sonra en küçüğü ve en küçüğü, farklı çocuktan sonra en son gelen.

Her şey doğduğunda hoş bir bebek olan fakat üç aylıkken annesinin, yüzünün önünde hareket ettirdiği portakal testiyle görmediğinin anlaşılmasıyla başlıyor. Çocuk ismi verilen, ağır engelli (kitapta uyumsuz deniliyor), olağan olan her şeyi bozan bir çocuğun doğumundan başlayarak bu ailenin ve bilhassa de çocukların neler yaşadığına gidiyoruz. Bu anlatımda kardeşlerin hepsi tıpkı yolu izlemez. Ne yazık ki birinci ikisi çocukluğun hoş masumiyetini çok erken kaybedecektir. Doğuşçu ve güçlü olan en büyük, “uyumsuz”a bağlanırken, kız kardeş ise çocukluğunu yaşayamama ve kendine olan ilgisizliğin nedeni olarak görür. En küçüğü ise ona karşı çıkacak ve bu onların her ikisine ahenk sağlama yolu olacaktır. Sonradan gelen, olanı biteni “uyumsuz”un yerine konulma biçimiyle kıymetlendirir ve ailenin içinde bulunduğu durumun âdeta ruhsal çerçevesini çizer. Bağlanma, muhafaza, tanıma ve manaya olarak görünen üç farklı ruhsal yörünge etrafında döndürür taşlar.

Çocuğun sorumluluğunu üstlenen, inanılmaz nazik ve ihtimamlı bir biçimde onunla ilgilenen en büyük olandır. Küçük kardeşinin duyduğunu, kokuları algıladığını birinci fark eden odur ve ayağa kalkamayan bu çocuğun etrafını genişletmek için elinden geleni yapar. İçsel kırılmalar yaşar, bağlanır. Uyumsuz olanla tüm algısal yaklaşımlarla bağlantı kurmasına imkan tanıyan bir lisan geliştirir. Dağların eteğindeki anneannenin diktiği çam ağaçlarının gücüne inanır. “Orada refuge, yani sığınağın etimolojisi gizliydi, ‘fugere’ kaçmak demekti.” O sığınmanın etimolojisine dayandı.

Kız kardeş ise büsbütün zıt bir duyguya sahiptir. Kardeşine karşı asi ve reddedici bir tavır içindedir. Kardeşleri ortasındaki yerini bulmaya çalışır ancak tekrar de ahenk sağlamak zorundadır. Büyükannesiyle olan bağı sayesinde mümkün olacak olağanlaşmayı okuruz. Bir de “uyumsuz”un peşinden gelen erkek kardeş var. İradesi güçlü, canlı ve hayat doludur fakat aile içindeki rolü onun için pek açık değildir. Annesi ve babası neden öbür bir çocuk istiyordu? Kendini çok sorgular ve herkesi şad etme muhtaçlığı hisseder.

Sonuncu, o daha doğmadan ölen çocuğu tanımamasına karşın, geçmişteki yaraların büyüklüğünü görür ve bu görünmez yoldaşın içi boş varlığını hisseder. Aile tarihinin hudutlarında zincirin sonuna varmaktan bıkan, bir oburunun yerini almanın suçluluğuna kapılandır. Hem kırık hem de umut doludur ve bu ahenk sağlamanın yoludur.

Büyük kardeş için sevgi ve derin bağlılık olan, kız kardeşte isyana dönüşür. Hatalı ve sevgisizliğin nedenini uyumsuz kardeşe yükler. Bir aileyi toparlama misyonu edinir. En küçüğü ise tanımadığı engelli kardeşi üzere olmamak için gözlerini kapatmayı hiç düşünmediğine inanır.

Ancak o umuttur, tekrar doğuşu, şifayı, teselliyi içinde taşıyandır. Ölenin gölgesiyle doğmuştur ve onunla yaşamak zorundadır. Hissedeceği öfke bile yapıcıdır artık. Zira “uyumsuz”la temas halinde olan her biri, kendi sistemiyle, uyumsuz olmadıklarını lakin bu nedenle ona ahenk sağladıklarını gösterir. Bu durum aslında onların hudutlarını zorlayarak kendini tanımalarına yol açacaktır. Daha sıradan kaidelerde bu kadar ağır bir biçimde gerçekleşmezdi olanlar.

Tüm bunlar bize gösteriyor ki zorluklar insanı tekrar biçimlendirir aslında. Uyumsuz bir bireye ahenk sağlamak zorunda kalındığında aslında gerçek uyumsuz hangisidir? Clara Dupont-Monod bize farklılıklar olmadan tertip içinde süren bir ömrün bir anda nasıl altüst olduğunu anlatıyor ve bunu gerçekleştiren gücü ise hareket dahi edemeyen bir bebeğe atfediyor, taşlar üzere… Güçsüzün gücünü okuyoruz aslında. Bize bu büyük ruhları gösterdikleri için taşlara teşekkürler.