Onur Çalı: ‘Yazmak için cüret gerekir ama sonrası için de tevazu şart’

Dijital edebiyat dergisi Parşömen’in kurucusu Onur Çalı, hikayelerinin yanında denemeleriyle de bilinen bir müellif. Kırk yaşına ithaf ettiği, denemelerinden oluşan dokuzuncu kitabı “Kırkikindi”, geçtiğimiz günlerde Sia Kitap etiketiyle raflardaki yerini aldı.

Biz de bu vesileyle Çalı’ya sorularımızı ilettik.

‘KIRK YAŞ, İNSANIN HEM GENÇ HEM DE YAŞLI OLDUĞU BİR ZAMAN’

“Kırkikindi” nasıl ortaya çıktı?

Kırkikindi, Onur Çalı, 128 s., Sia Yayınevi, 2024

Düzenli yazan biri sayılabilirim. En azından, Parşömen’de yayımladığım “Dünlük”leri nizamlı olarak sürdürmeye çalışıyorum. “Kırkikindi”nin çatısını oluşturan metinler de bunlar oldu.

Yazmayı seviyorum, hayattaki en büyük keyiflerimden biri. Vakti geldiğinde yazdıklarını diğerleriyle paylaşmak istiyor insan. “Kırkikindi” dokuzuncu kitabım. Başkalarından özel bir yanı yok lakin en taze mahsul bu.

“Kırkikindi” kırkıncı yaşınıza ithaf ettiğiniz bir kitap. Pekala, kırk yılın sizden aldığı ya da size getirdiği şeyler neler oldu?

Kırk kıymetli bir sayı. Pek çok inanışta, mitolojide kıymetli bir yeri, sembolik manası var. Ben de kendi kırk yaşıma bir armağan olarak tasarladım kitabı. Gülten Akın’ın dediği üzere, “sonra işte yaşlandım.” Ancak yeniden onun dediği üzere, “Dünya, onunla ben, ikimiz / Çok genciz daha çok genciz.”

Kırk yaş, insanın hem genç hem de yaşlı olduğu bir vakit güya. Ya da bana o denli geliyor.

‘AYNI PERİYOTTA YAŞAMIŞ VE YAZMIŞ MUHARRİRLERİN BİRBİRLERİYLE MÜNASEBETİ TUHAFTIR’

Kitapta en çok dikkatimi çeken denemelerden biri Salâh Birsel’le Sait Faik ortasındaki sürtüşmeye dair olandı. Çok sevdiğimiz muharrirlerin bu tıp çekişmelerine dair neler söylemek istersiniz? Hatta buna, “Eski kaşardan tost, müelliften dost olur mu?” başlıklı yazınızdaki muharrirlerin birbirlerini sevmeme bahsini de katabiliriz.

Aynı periyotta yaşamış ve yazmış müelliflerin birbirleriyle münasebeti tuhaftır. Övme, görmezden gelme, itişip kakışma, kıskançlık, barışma, tekrar küsme… 32 kısım tekmili birden. Bir sinema olsa, çeşidi absürt güldürü olurdu. IMDB puanı da yüksek olurdu doğrusu.

Latifesi bir yana, muharrirler öteki dünyadan gelen varlıklar olmadığına nazaran insanın olduğu her yerde olan şeylere edebiyat ortamında da rastlanır. Kıskançlık, öfke, haset insanın mayasında var. Abartılı olmadığı surece işin tuzu biberi de sayılabilir bu çeşit sürtüşmeler. Bir nevi edebiyat magazini.

Bizim edebiyat tarihimiz polemiklerle, müellif arbedeleriyle doludur. Hangi birini sayayım. Ötelere uzanalım, orada da tıpkı şeylere rastlarız. Bakın Pablo Neruda, Borges hakkında ne diyor:

“Herkes Borges’le hengame etmemi istiyor diye onunla arbede edecek değilim. Şayet o bir dinozor üzere düşünüyorsa, bunun benim niyetimle bir ilgisi olamaz. Ben onun çağdaş dünyada olup biten hiçbir şeyi anlamadığını düşünüyorum, o da benim hiçbir şeyi anlamadığımı düşünüyor. Demek, anlaşıyoruz.”

“Aylak Okurluk Bildirgesi” de ayrıyeten bahse bedel. Bu bildirge nasıl ortaya çıktı?

Okur olmadan müellif olunur mu? Sanmam. Münasebetiyle öncelikle okurdur herkes. Hatta yazmayı bıraksak bile bir gün, okumaktan kolay vazgeçemeyiz. Tanınan kültür yayınlarında, toplumsal medyada “rakı içmenin adabı” üzere saçma metinlere, görüntülere rastlamışsınızdır kesinlikle. Rakı o denli içilmez, bu türlü içilir, vs. Halbuki bu ölümlü dünyada her insan biriciktir, yoğurt yiyişi de kendine nazarandır. Okumak da bu türlü. Okuma alışkanlığı edinmiş herkesin kendine nazaran bir huyu, üslubu, tercihleri vardır. Okur olarak kimseye hesap vermek zorunda değiliz. Verilmeyecek hesabımız da yoktur.

Eğlenceli bir metin olsun istemiştim Aylak Okurluk Bildirgesi. Gelen yansılara bakıyorum, bir nebze başarılı olmuşum galiba bu bahiste.

‘GAZZE’DE BİR ÇOCUK, HELİKOPTERDEN ATILAN BESİN PAKETİ BAŞINA DÜŞTÜĞÜ İÇİN ÖLDÜ’

“Zeytin Lisanı ve Edebiyatı”nda nasıl bir yaşlılığın hayalini kurduğunuzdan ve bir zeytin ağacının gölgesinde sevdiklerinizle bir ortada olmaktan bahsediyorsunuz. Pekala ya kâbusunuz?

İzmir’in Kınık ve Bergama ilçelerinde büyüdüm ben. Yani zeytin ülkesinde. Sevgili dostum Turgut Baygın, bir şiirinde şöyle der: “incir ve zeytinden öğrendim ben bu lisanı / kundağımı hasatta bağladılar.” Şairler, var olsunlar, her vakit daha uygun söz ederler hislerimizi.

“Zeytin Lisanı ve Edebiyatı” isimli denemeyi, proje koordinatörlüğünü Serkan Aziz Ceyhan’ın üstlendiği “Zeytin Hasadı” seçkisi için yazmıştım. Zeytine sevgimi, hayranlığımı lisana getirmek için bir fırsat olarak gördüm bunu.

Kâbuslara gelince, bir kâbusun tam ortasındayız aslında. Dünyaya bakalım, hudutlarımızın çabucak ötesine bakalım, ülkemize bakalım… Bir ateşin ortasındayız, yangın yerindeyiz. İnsan berbatlığı, şiddet, yoksulluk, savaşlar, adaletsizlik, hukuksuzluk almış yürümüş.

Gazze’de bir çocuk, helikopterden atılan besin yardım paketi başına düştüğü için öldü. Öbür bir çocuk yemek kuyruğunda ezilerek can verdi. Bundan âlâ kâbus mu olur.

Borges’ten alıntıladığınız şöyle bir cümle var: “Yazma işine girişip de bir diğerine dönüşmeyen, en azından kendi özelliklerini ve gerçekliklerini abartmayan bir insan tahminen de yoktur.” Yazmak cüretkârca, egoistçe bir aksiyon midir?

Eh, öyledir doğrusu. Düşünsenize, bu kadar mükemmel metin ve âlâ müellif varken ortaya çıkıyorsunuz, “Ben de varım, buradayım,” diyorsunuz. Yazdıklarınızı herkese duyurmak istiyorsunuz. Neresinden bakarsanız bakın, bahadır bir hal bu.

Fakat insanın kendini sıkı tutması, egosunu zapt etmeye çalışması lazım. Yazmak için cüret gerekir ancak sonrası için de tevazu koşul. Kendini bilmenin yararı çok, ziyanı yoktur.

‘DENEMENİN KENDİNE İLİŞKİN, TENHA BİR OKUR KİTLESİ VAR’

Beri yandan “yazar tıkanıklığı” bahsinde dediğiniz şey de çok değerli: Kimse bizden bir şey yazmamızı beklemiyor. Bu, insanı hem rahatlatan hem de üzen tuhaf bir his, ne dersiniz?

Bilge Karasu, şöyle demiş İnanç Turan’a: “Okur, bir canavardır, ağzını açıp muharrire çevirir. Muharririn orta ara bu ağza bir şeyler koyması gerekir, yoksa ağız öbür bir muharrire çevrilir. Çok doldurulursa da gidip kusar ama…” Çok severim bu kelamı.

Çok satan bir muharrir değilim, olacağım da yok. Ancak bir müellifin, onu izleyen okurları olması güzeldir doğrusu. Çalışırsanız, biraz da bahtınız yaver giderse olmayacak bir şey değildir bu. Yazdıklarımızı heyecanla bekleyen birkaç kişi bile olsa seviniriz. Daha ne olsun aslında.

Günümüzde deneme müellifliği ve okurluğuna dair neler söylemek istersiniz?

Deneme okuru sayıca çok değil, diyeceğim ancak güya hikayenin, romanın, şiirin okuru çok mu? Türkiye’de insanların boğuştuğu bin türlü sıkıntı var. Halk faydasına işleyen bir kültür siyaseti yok. Pek umutlu değilim bu hususlarda. Umut etmek için geçerli bir sebep de yok elimizde.

Denemenin –tıpkı başka cinslerin olduğu gibi– kendine ilişkin, tenha bir okur kitlesi var. Deneme okumak da yazmak da çok zevkli geliyor bana.

‘BİR TEK ÂLÂ METİNLER YAYIMLAMANIN SEVİNCİ VAR ELİMDE’

Kurucusu olduğunuz dijital edebiyat dergisi Parşömen 18 yaşına girdi. Bugünden geriye baktığınızda Parşömen’le ilgili bize neler söylemek istersiniz?

Çok şey söyleyebilirim ancak baş ütülemek de istemem. Hikayelerini, metinlerini Parşömen’de yayımladığım müelliflerin birinci kitaplarına kavuşmalarını sevinçle izliyorum. Yeni muharrirlerin ortaya çıkmasına imkan tanımak, bir mecmuanın asli fonksiyonlarından biridir aslında. Maddi bir karım yok, beklentim de yok. Bir tek güzel metinler yayımlamanın sevinci var elimde. Onun için emek veriyorum. İşin özü ve özeti budur.

Yeni çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz? Onur Çalı son vakitlerde neler yapıyor?

Olağan dışı bir şey yok. Okuyorum, yazıyorum. Bir “aylak okur” olarak bu sene daha çok roman okumaya karar verdim. Onu yapmaya çalışıyorum.