Okumayalım da çürüyelim mi!

Dünyanın her türlü cehenneminden, ısrarla, çocuk edebiyatına sığınırım. 49 yaşındayım ve kendimi bildim bileli böyledir bu. Bir Roald Dahl ya da Michael Ende romanının, fotoğraflı bir Julia Donaldson ya da Benji Davies kitabının, bir Frances Hardinge ya da Susanna Clarke kurgusunun beni sarıp sarmaladığı anlar için yaşarım. René Goscinny’nin süper karakteri Pıtırcık olsa diyeceği üzere, “Ne yani, uygun valla” okumayalım da çürüyelim mi!

Çürümeyelim alışılmış ki, çürümeyelim de… Yayıncısını, muharririni, tercümanını, illüstratörünü baskılayan bir ortamda, küçük fanusumuzu korumak için ses de çıkarmayalım mı? Çocuğunun okuduğu kitapları onunla konuşmak için değil de, o kitabı seçen öğretmeni ve kitabı denetlemek için okuyan ebeveyne karşı sesimizi çıkarmayalım mı? Çocuğunun okuduğu kitapta şu hayvanı ya da sıkıntıyı görmeyi muhakkak istemediğini söyleyerek çocuğunun okuma hakkını ihlal eden ebeveyne sesimizi çıkarmayalım mı? Canını sıkan ya da aksi bulduğu her durumda edebiyatı suçlayanlara, kitapların yasaklanması için sesini yükseltenlere karşı sesimizi çıkarmayalım mı?

Matilda, Roald Dahl, Resimleyen: Quentin Blake, Mütercim: Lale Akalın, 252 syf., Can Çocuk Yayınları, 2007.

Çıkaralım bence! Çıkaralım zira çocuk edebiyatı, okuma ve okuduğunu manaya konusunda gereğince donanıma sahip olmayan ya da toplumsal medyada hasbelkader on binlerle takipçi toplamış kelamda guruların yahut yasakçı başların eline bırakılamayacak kadar önemli bir problem. “Eğitim önemli” düsturuyla davrandığına inanan bu yetişkinler için bir kere daha tekrarlayalım: Çocuk edebiyatı, bir eğitim gereci değildir! Eğitim ders kitaplarıyla yapılır, keşke çocuk edebiyatını sıkıştırdığımız mengeneyi alıp ortasına ulusal eğitimin daima değişen müfredatını, ders kitaplarındaki metinleri koysak. Çok daha iyi bir iş yapmış oluruz.

Herhalde bu sıkıntıdaki en büyük, en acı ve hudut bozucu çelişki şu: Yetişkinlerin çocukları hayatın korkunçluklarından ve genel olarak kötülüklerden, çocuk kitaplarını yasaklayarak koruyacaklarını düşünmeleri. Aman çocuğum savaş hakkında okumasın, korkar! Savaşlar çıkarken düşünecektin onu bacım! Kitapta “Lanet olsun” denmiş, aman çocuğum küfür öğrenecek, o kitabı okumasın! Sen onu televizyondaki mafyöz dizileri son ses dinlerken düşünecektin abicim! Kitapta takla atan bir çocuğun donu görünüyor, aman çocuklara yönelik sapkınlık yapılıyor, çocuğum o kitabı okumasın! Canım kardeşim, sapkınlık çocuğun oynarken donunun görünmesinde değil, o donu görüp aklından olmayacak şeyler geçiren hatta bunları hayata geçiren zihniyette, o zihniyetin önüne geçebileceği halde geçmemeyi, hasır altı etmeyi tercih eden sistemde!

Örnekler o kadar çoğaltılabilir ki, ansiklopedi yazarız burada. Pekala, ne oldu artık? Yani günün sonunda herkesin çocuğu kendinin, istediğini okutur, istemediğini okutamaz. Elbette, insan çocuğuyla sıkıntı mevzuları konuşmak yerine o mevzulardan kaçınmak isteyebilir. Lakin edebiyatın bu mevzudaki kolaylaştırıcılığından faydalansa keşke yetişkinler. Bir çocuktan katil, tecavüzcü, hırsız şu bu yaratanın çocuk edebiyatı olmadığını kabul etseler. Âlâ bir çocuk kitabının bir çocuğun korkusunu, tasasını yatıştıracağını, kendini kabullenmesini ya da kabul ettirmesini sağlayacağını, kendini yalnız hissetmemesini sağlayacağını, bir çocuğa süper maceralar yaşatacağını, onu şahane diyarlara taşıyıp şahane şahıslarla tanıştıracağını kabul etseler. Bunda bir kötülük olamayacağını görseler. Kaçış yok! Çocuğun okuma hakkının yetişkin tarafından denetim edilmesinin yarattığı sonuçlarla müsabakaya ve yaşamaya devam edeceğiz.

Şöyle de bir şey var: Çocuk kitabı, satışı raflardan çok okullarda yapılan bir eser. Çocuk oyuncak, giysi, sinema vs. dışında, edebiyat pazarının da sevdiği bir gaye kitle. Beşerler kendilerine ayıramadıkları bütçeyi, harcayamadıkları parayı çocukları için o denli ya da bu türlü bulup harcıyorlar. Bu durum çocuk edebiyatına enteresan bir ilgi doğuruyor. Seyahat kitaplarında para var, yazması kolay, hop iki de desen attırırız, al sana çocuk kitabı. Bedeller eğitimi değerli, ebeveynler seviyor, öğretmenler gerilim yaşamadan önerebiliyor, hop zorbalıkla ilgili bir metin, beş de desen, al sana çocuk kitabı. Fotoğraflı kitapta ne var ya, iki satır bir şey aslında, bak ben de yazdım, al sana kitap. Haydi bunu da geçelim, sonuçta kimsenin yazmasına herkes karışamaz!

Ama çocuk edebiyatının ekmek teknesi olarak görülmesinin sonuçlarına bakmayalım mı? Rüştünü ispatlamış çocuk müelliflerinin bireyler ve devlet eliyle gerçekleşen sansüre karşı hali nedir? Halden anlayan öğretmen ve velilerle, halden anlayan her yaştan okurla dertleşmekten öteye geçiyor mu yansılar? Yalnızca yetişkinler için üreten muharrirlerin bile her sorunda yansılarını dijital kanallardan imza vererek gösterdiği lakin öteki türlü ortada görünmediği bir atmosferde, çocuklar için yazan insanlardan ne bekleyebiliriz? İktisadın ellerini kollarını bağladığını, bunun anlaşılabilir olduğunu mu? Aman tadımız kaçmasın Ali İstek Bey!

Pippi Uzunçorap, Astrid Lindgren, Mütercim: Ali Arda, 144 syf., Pegasus Çocuk Yayınları, 2024.

Çocuk edebiyatının bütün bileşenlerinin, tıpkı sıkıntıdan muzdarip bütün ebeveynlerin, öğretmenlerin, yayıncı ve müelliflerin, her yaştan okuyucunun müellifini ve kitabını müdafaası gerekiyor. Fakat muharrirlerin da biraz tehlikeli sulara girmesi gerek, tahminen de birinci muhtaçlığı bu çocuk edebiyatının, tahminen de kurtuluşu burada. Makbul kurmacalar yazmak yerine azıcık anarşist takılmakta. Yoksa etrafta “Pippi Uzunçorap’a bayılıyorum”, “En sevdiğim karakter Matilda”, “Yaaa Rıfat Ilgaz’ın Bacaksız’ı yok mu, bir tanedir o” diye konuşmalarımız kararsız kalacak.

Çok konuştum fakat az bile konuştum üzere de bir yandan. Her neyse, ben hazır adalar ve Yeni Zelanda seyahatleri yasaklanmamışken açıp ‘İki Yıl Okul Tatili’ni okuyayım.