Mimar Gül Köksal: Kültür biziz ve burası bize ait
İSTANBUL – Haydarpaşa Dayanışması üyesi, Üniversal gazetesi müellifi mimar Doç. Dr. Gül Köksal ile geçen günlerde Haydarpaşa ve Sirkeci tren garları ve topraklarında yapılacağı duyurulan ‘Boğazın Birleştirici Gücü Gar-Kültür Sanat Projesi’ne dair konuştuk.
Doçentliğini mimari müdafaa alanında alan Köksal, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un Sirkeci ve Haydarpaşa’ya dair söylediği “Burada tren olacak, kültür ve sanat olacak, millet bahçesi olacak” kelamlarını kıymetlendirerek, “Burada zati tren vardı, burası esasen kültür-sanat alanı. Dışarıdan kültür-sanat atamaya ne gerek var? Zati kendi kültürü içeride var” diye konuştu.
‘EMEĞİN MİRAS HAKKININ DÜPEDÜZ ÜSTÜ ÇİZİLİYOR’
– Kültür ve Turizm Bakanı, Haydarpaşa ve Sirkeci Garları için “Boğazın Birleştirici Gücü Gar-Kültür Sanat Projesi”ni hayata geçirdiklerini açıkladı. Bakan yaptığı açıklamada, “Burada tren olacak, kültür ve sanat olacak, millet bahçesi olacak. Ancak burada asla AVM ve otel olmayacak” dedi. Siz bu açıklamayı duyunca ne düşündünüz? Olumlu buluyor musunuz?
Bakanın Haydarpaşa ve Sirkeci Garları için icat ettiği ‘eski köye yeni icat.’ bu yeni fonksiyonları sorgulamadan evvel kocaman bir neden demek isterim. Neden buralar Bakanın buyurduğu formda bu fonksiyonlara sahip olsun ki? Bakan buna neye göre karar verdi? İzlediği yol, birtakım uzmanları danışman olarak tespit etmek ve onlarla birlikte bu yeni fonksiyonlara karar vermek ise, o vakit da şunu sormak isterim, neden bu uzmanlar? Bizlerin bu uzmanların seçimine dair görüş imkânı oldu mu? Burası müşterek kültürel bedel. Kendisi çalışmayı uygun bulduğu şahısları seçme hakkına sahip değil ki. Halkın alana sahip çıkanların isteği var mı? Çünkü yıllardır bu alanın kamu faydasına özgün fonksiyonu ile yaşatılması için, adım adım fonksiyonunun yok edilmesine, itibarsızlaştırılmasına, kullanımdan kalkmasına karşı emek veren benim de kesimi olduğum Haydarpaşa Dayanışması ile bir mutabakat olmadı.
Diğer yandan burada esasen tren vardı, burası esasen kültür-sanat alanı, bu hususta iki kitap çıkardı Haydarpaşa Dayanışması. Dışarıdan kültür-sanat atamaya ne gerek var? Aslında kendi kültürü içeride var. Ayrıyeten kıyıda şahane bir kamusal kullanım imkânı var. ‘Millet bahçesi’ ne demek, ‘millet’ olarak esasen kullanıyorduk burayı, ne gerek var bu yeni icada? ‘Boğazın Birleştirici Gücü’ üzere alanı markalaştırıcı kelamlar sarf ediliyor ancak burayı pahalı kılan işçiler, bizler üzere sahayı yaşayanlar, zati burada kültürü oluşturuyoruz, kültür biziz ve burası bize ilişkin. Zirveden değil, tabandan bir muhafaza kültürüne sahip. Çok de birleştirici üstelik. Birleşme de doruktan olmaz zati; müsabakayla, temasla ve alandan olur.
Endüstri mirasını da var eden işçiler hala alanda alana sahip çıkmaya çalışıyorlar. Bana nazaran, şu an Bakan ve danışma kurulu açıkça buranın sanayi kültürünü var eden insanlarını yok sayıp, alanı kültür sanayisine devretmek istiyor. Ve bunu yaparken de emeğin miras hakkının düpedüz üstünü çiziyor.
‘KENT CÜRÜMLERİNİ İSTEK VE İSTEK ÜRETEREK TOPLUMA YAYIYORLAR’
-Bakanın açıklamasında dikkat çeken bir başka nokta da proje için oluşturulan müşavere şurası. Türkiye Tasarım Vakfı’nın da ismi geçiyor. Nedir bu Vakıf?
Türkiye Tasarım Vakfı (TTV) web sitesinden de görüleceği üzere sermaye kümelerinin birtakım akademik ve mesleksel şahıslarla kurduğu bir vakıf. Sarsıntıyla yerle bir olan Hatay’ı tasarlıyorlar. Örneğin; orada da müdafaa altındaki alan Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na geçti. Yani nasıl Haydarpaşa için Ulaşım’dan Kültür’e geçiş olduysa burada da hangi bakanlık oradaki sanayileşmenin önünü açıyorsa o halde geçiş yapıyorlar. Sermayenin önünü açmak için devletin kurumları ortasında top paslamak üzere bir şey yani. Bunu kolaylaştırmak için de torbadan torbaya değişen maddelerle ikili hukuk tertibi inşası kuruluyor ve danışmanlar/meslek insanları vb. bu sürecin ‘mimari tasarımını’ yapıyorlar. Bunu da daha âlâ mimarlık, daha hoş müdafaa vb. olarak isimlendiriyorlar. Kendileri yapmasada daha berbatı olacağını argüman ediyorlar. Bana nazaran; insanı, ekosistemi görür üzere yapan fakat aslında oradaki itirazları, hak gayretlerini marjinalleştiren sürecin de mimarları.
Mimarlık, müdafaa yapılardan oluşmuyor ki. Bu yapıları kuran insanları, tüm canlıları görmeyen bir iş olamaz ve bu nedenle yaptıkları hata. Şöyle ki; iktidar ve sermayenin, halkın itirazlarını görmezden gelen, demokratik işlemeyen kentleşme ve müdafaa siyasetinin ürettiği kent cürümlerini istek ve istek üreterek topluma yayıyorlar. TTV Gazze’ye de el atmış durumda, orayı da tasarlamak üzere, hem de daha dumanı tüten bir yıkımın ortasında, birebir Hatay üzere. TTV’nin çalıştığı mimar Sur’u da planlıyor. Bu türlü böyle üretim biçimleriyle kapitalist kentleşme siyasetinin sürekliliğini sağlamaya yarıyorlar.
‘DANIŞMA KURULU İLE ORTAMIZDA ÇOK ÖNEMLİ BİR YAKLAŞIM FARKI VAR’
-Kurulda, Venedik Bianeli’nin küratörü Prof. Dr. Luca Molinari, Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı , Han Tümertekin, Beral Madra üzere isimler olduğu da açıklandı. Bu isimler ve geçmişte yürüttükleri projeler bize ne anlatıyor?
Bu isimlerden örneğin Zeynep Ahunbay benim doktora tez danışmanım. İstanbul’daki sanayi mirası üzerine doktora tezimi kendisi ile yazdım. Teze YÖK, Ulusal Tez Merkezi’nden erişmek mümkün (1). Bu tezden çıkan ortak isimli bir makalemiz de var (2). Şu anki durum da bir sanayi mirası alanı olan Garlar konusunda, muhafaza siyaseti bağlamında kendisiyle farkı pozisyonlarda olduğumuzu gösteriyor. Milliyet Sanat’taki haberde Zeynep Ahunbay, Beral Madra ve Han Tümertekin’in açıklamalarını da okudum (3). Ayrıyeten daha evvel Ahunbay’ın Hatay için de ismi geçtiğinde yahut Kız Kulesi uygulamasını tekrar bu listede ismi geçen Tümertekin ile gördüğümde de düşünmüştüm; bence bu yaklaşımları, yapma biçimlerini yüz yüze, kamuya açık ortamlarda konuşmak, tartışmak lazım. Zira bu çok önemli bir yaklaşım farkı ve bunun kapalı kapılar gerisinde yürütülmemesi gerekiyor.
Danışman isimlerden Beral Madra ile ‘Buradan Nereye’ isimli forumlarda denk düşmüştük ve tam da benim eleştirdiğim bu türlü şeyleri tabir etmişti, çok da heyecanlıydı. Fakat artık karşı karşıya isek bu projede, bunu da konuşmak isterim. ‘Buradan Nereye Forumu’ şimdilerde ‘Müşterek Kültür’ üzerine bir kampanya başlattı. Mesela, orada Haliç üzere Haydarpaşa da mevzu ediliyor. Neden bunları yüz yüze konuşmayalım derim mesela. Mimarlar Odası da Haydarpaşa Dayanışması içinde, onların da görüşünü merak ediyorum mesleksel etik açısından. Çünkü burada bir etik açılımına da gereksinim var; nedir, ne değildir vb.
‘BİR KÜLTÜREL MİRASIN MİRAS SANAYİSİNE DÖNÜŞÜMÜ PROJESİ’
-Haydarpaşa’nın Galaport gibisi bir yapıya dönüştürülmek istendiği konuşuluyor. Galataport’ta ne olmuştu? Neden Haydarpaşa’da da benzeri süreçlerin yaşanmasından telaş ediliyor?
Bu da bana nazaran, Galataport üzere, bir kültürel mirasın / sanayi mirasının, miras sanayisine dönüşümü projesi. Haliç Port / Tersane İstanbul da o denli ki Galataport üzere Haliç Port için de uğraş ettik, ediyoruz. Haliç Dayanışması kurucularından ve faal üyelerinden birisiyim. Demek ki benim üzere ‘uzmanlarla’, Kültür Bakanlığı’nın uzmanları ortasındaki politik fark bizi daima karşı karşıya getiriyor.
Bu projelerin birbirlerinden birtakım farkları var tabi ki, imara açılan kısımları, yeni inşalar, tarihi yapılara muamele vb. Üzere. Lakin özünde şu var; hepsi kamuoyuna kapalı formüllerle, projelere karşı davalar açılmasına karşın, hukuku; vakit aşımı ve maddelere müdahale ile atlatarak, karar süreçlerine tabanı katmayarak ve zirveden inme yollarla yapılmak isteniliyor. Aslında şöyle oluyor bir müddet sonra; âlâ mimarlık/iyi müdafaa yapmak üzere bu projelerde misyon alanlar bireyler, süreç istedikleri üzere gitmeyince projelerden çekiliyorlar lakin alanda olan olmuş oluyor ve maalesef kendileri de hesap soramıyorlar, ya da tıpkı projeden şikayetçi duruma düşüyorlar. Gömlek düğmeleri baştan yanlış ilikleniyor ve sonra çözmeden düzelme olmuyor. Yani kök sorunu konuşmadan sistemsel yara bandı ile iş gitmiyor.
Son olarak Haydarpaşa’nın İstanbul’un kent hafızasındaki yerini anlayabilmek için Haydarpaşa Dayanışması tarafından hazırlanan ‘Haydarpaşa Kitabı: Kent, Mekan, Mücadele’ isimli kitabı ve alışılmış ki ‘Kent ve Demiryolu’ web sayfasına bakılabilir. Ayça Yüksel’in ‘Herkese İlişkin Bir Mekân’ makalesi’ne de (4)…
Çokça yazdık, yazacağız da belirli ki. Haydarpaşa Dayanışması bu sürece dair hareketler planlıyor. Her Pazar hareket var ve bu Pazar 668. Aksiyon haftası olacak! Toplumsal medyadan takip edilmesini ve yaygınlaştırılmasını öneririm.
Dipnotlar:
1. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
2. http://itudergi.itu.edu.tr/index.php/itudergisi_a/article/view/891
3. https://www.milliyetsanat.com/haberler/diger/haydarpasa-kultur-sanat-merkezi-olacak/17410
4. https://kultursanat.kadikoy.bel.tr/tr/yayinlar/haydarpasa-kitabi-16-11-21, http://kentvedemiryolu.com, https://www.academia.edu/42097561/_Herkese_Ait_Bir_Mekân_Haydarpaşa, https://x.com/haydarpasadayan?lang=en&mx=2.
