İronik bir ‘Yüzleşme’: ‘Sen olsan ne yapardın?’

Filiz Kuka’nın birinci uzun metrajlı sineması “Yüzleşme”, 25 Ekim’de MUBI’de izleyiciyle buluştu. Türkiye prömiyerini İstanbul Sinema Festivali’nde gerçekleştiren sinema, 30. Memleketler arası Altın Koza Sinema Festivali’nde En Âlâ Yardımcı Bayan Oyuncu ve En Güzel Yardımcı Erkek Oyuncu mükafatlarını kazandı.

Filiz Kuka’nın senaryosunu kaleme aldığı ve direktör koltuğunda oturduğu birinci uzun metrajlı sineması, aile perspektifinden ötanazi konusuna bakıyor. Sinemada, Asiye Dinçsoy, Güneş Sayın, Mutlu Güney, Tülay Bursa, Nilay Erdönmez, Okan Eser, Fatih Sevdi ve Name Önal rol alıyor.

Filmin yönetmeni Filiz Kuka ve oyuncularından Asiye Dinçsoy’la “Yüzleşme”yi konuştuk.

Yönetmenliğe olan ilginiz nasıl başladı? Birinci olarak sizi bu alana yönlendiren şey neydi?

Filiz Kuka: Çocukluğumdan itibaren gördüğüm, duyduğum kıssaları anlatmak için sinemanın güzel bir araç olduğunu düşünüyordum. Öykü anlatabilmek için de direktör olmayı seçtim.

“Yüzleşme”, birinci uzun metraj sinemanız. Bu sineması çekerken karşılaştığınız en büyük zorluklar nelerdi? Birinci sinema direktörlüğü süreci sizi nasıl etkiledi?

Filiz Kuka: Sinemanın her kademesi birtakım zorluklar içeriyor. Senaryo yazımı, fon bulmak, sete çıkmak, sineması seyirciyle buluşturmak ve dağıtmak… Tüm bunlar aslında zincirin her halkası üzere birbirine bağlı ve hayli çetrefilli olabiliyor. Birinci uzun metraj sinemamda fon bulmak en zorlayıcı basamak oldu. Yurt içi ve yurt dışı pek çok fon bulabileceğiniz mecra var, onları uygun araştırmak gerekiyor. Süreci âlâ yönetmek gerekiyor. “Yüzleşme”de benim için en kolay basamak çekimler oldu. Bunun dışında her şeyi birinci kere deneyimlemiş ve öğrenmiş oldum.

Filiz Kuka

‘YAŞADIĞIM YERDEN, OLAYLARDAN, ŞAHISLARDAN İLHAM ALDIM’

Filmde aile bağları, sırlar ve adalet arayışı üzere derin temalar işleniyor. Aile içindeki bu çatışmalı durumu ele alma fikri nasıl ortaya çıktı? Bu kıssayı yazarken nelerden ilham aldınız?

Filiz Kuka: Kalabalık ve çok bayan popülasyonlu bir ailede büyüdüm. En uygun bildiğim alanın aile olduğunu düşündüğüm için aile içindeki çatışmalı durumları anlatmak istedim. Gerek aile içi gerek hayatın her alanında birbirimizle olan iletişimsizliğimiz, olayların konuşulması değil de gizli kalması, birbirimizi dinlemeden yargılamamız, birey olamamamız üzere his durumlarının bendeki izdüşümünden ortaya çıktı diyebilirim. Spesifik bir ilham kaynağım yok. Yaşadığım yerden, olaylardan, bireylerden ilham aldım diyebilirim.

Senaryoyu oluştururken olay örgüsünü nasıl kurdunuz?

Filiz Kuka: Bu sorunun tek bir yanıtı olduğunu söylemek hayli güç benim için. Pek çok hissin, derdin, merak ögesinin bir ortaya geldiğini söyleyebilirim. Evvel Cihan karakteri var oldu, güzel bir insan lakin kendi hayatını kuramamış bir birey. Beynimde bir yerde vicdanı temsil ediyordu. Onun yaptığı birine nazaran uygun, birine nazaran makûs bir olay ile yargılanacaktı. Uzun vakittir da insanın kendini öldürme hakkı başımı kurcalıyordu ve bunun yapılabilirliği ve yasal olma durumu üzerine düşünüyordum. Dediğim üzere çok bayanın olduğu bir ailede büyüdüm ve öykümü bayanlar ortasında kurdum. Gerçek hayatta bu türlü bir olay yaşamadım, şahit olmadım ancak bilinçaltım gerçek hayattan etkileniyor.

Oyuncu takımını nasıl belirlediniz?

Filiz Kuka: Ön hazırlığın en uzun etabı oyuncu seçimine ayrıldı. Cast yöneticisi Nimet Atasoy ile yaklaşık beş aylık bir süreçte oyuncu seçimini tamamladık. Oyunculara senaryo gönderip ilgilenen ve uygun olan oyuncularla audition yaptık ve böylelikle sinema için en hakikat bireylerle yola çıktık.

‘BÖYLESİNE GÜÇLÜ BİR BAYAN KARAKTER BULMAK ZOR’

“Yüzleşme” sinemasında canlandırdığınız karakterinizin özellikleri ve içinde bulunduğu durum epey çarpıcı. Bu rolü kabul etmenizde en çok ne tesirli oldu?

Asiye Dinçsoy: Senaryonun konusunu çok sevdim. Zira, senaryo aslında çok büyük bir olayı, minimal bir öykü içinde insani bir sorgulamayla, çok naif bir formda anlatmayı başarabilmiş.

Hatice, ailenin en büyük çocuğu değil lakin kız kardeşlerin en büyüğü olarak konutun yükünü omuzlayan bir karakter. Kardeşlerinin sıkıntılarını sahiplenmesi, onu eski vakitlerin abla figürüne benzetiyor. Bu, bir yandan inanç veren bir durum üzere görünse de eleştirel bir bakış açısıyla ataerkil sistemin getirdiği yükleri omuzlarında bulmuş bir karakter aslında. Üstelik yalnızca kendi çekirdek ailelerinin sorumluluğunu alan kardeşleri tarafından bir yandan bu yükün altına girmesi sorgulanırken, öteki yandan sıkışık anlarda birinci başvurulan kişi olmasıyla da çelişkilerin odak noktası. Aile içindeki bu iki yüzlülüğü ortaya çıkaran, görünmeyeni görünür kılan bir karakter olarak Hatice, benim için hayli ilgi cazipti. Böylesine katmanlı ve güçlü bir bayan karakter bulmak sıkıntı, bu yüzden bu rolü oynamayı çok istedim.

‘AİLE KONUTU, HEM EN ÇOK BİLDİĞİMİZ HEM DE HİÇBİR ŞEYİ ÇÖZÜMLEYEMEDİĞİMİZ BİR YER’

Hızır, Hatice ve Yazgı ortasındaki bağlantılar epey karmaşık. Bu karakterlerin birbirleriyle olan münasebetlerini nasıl şekillendirdiniz? Bilhassa Hatice’nin içsel çatışması sinemaya nasıl yansıdı?

Filiz Kuka: Aile içi bağların karmaşık olmadığı çok az mesken vardır diye düşünüyorum. Sanırım hepimiz için hem en çok bildiğimiz hem de hiçbir şeyi çözümleyemediğimiz bir yer aile meskeni. Bu yüzden şekillendirmek çok güç olmadı diyebilirim. Baba kız ilgisi benim için değerli o yüzden o bağlantılara odaklandım. Hatice’ye gelince ise, çoğumuzun meskeninde farkında olmadan her şeyi üstlenmiş, kendini ailesi için feda etmiş bir abla yahut ağabey vardır. Aslında bu toplum tarafından bir biçimde dayatılmış bir misyondur. Hatice de bu öyküde kucağına düşen sırrın vasıtasıyla kendi iç dünyası ile yüzleşiyor, (Evren onun için ayna oluyor) aslında kendisinin görünmez hudutları olduğunu, üzerinde çok büyük yük taşıdığını, daima diğerleri için var olduğunu, kendi olamadığını keşfediyor.

Hatice’nin derin duygusal çatışmalarını yansıtırken zorlandığınız sahneler oldu mu? Role nasıl hazırlandınız? Karakterin psikolojisine girmek için hangi teknikleri kullandınız?

Asiye Dinçsoy: Hatice dediğim üzere katmanlı yapısı ile sıkıntı bir karakterdi. Karakteri yaratma açısından değil ancak sinemanın anlatımına da hakim olan minimal lisanı içerisinde neyi ne kadar ortaya çıkarmalı noktasında zorlandım. Karakteri çıkartmada, onun içerisinde dolanma manasında zorlanmadım. Zira etrafımda Hatice üzere karakterde olan çok fazla bayan var. Bunlardan hayatımın en kıymetli figürlerinden birisi ablamdır. Çok benziyor birtakım tarafları ile Hatice’ye. Öbür yandan, Hatice korkak üzere görünse de ya da o biçimde itham edilse de aslında mantıklı bir süzgeci var. Olan olmuş artık bundan sonra ne yapabiliriz diye önüne bakan, yaşama bağlı bir bayan. Anaçlık bu toplumdaki karşılığı sanırım bu bağın. Zira her nerede olursa olsun aile içinde bir sorun kasvet yaşandığında ve her şeyin sonu gelmiş üzere bir noktada, işte tam o denli anlarda o annelerimiz, o ablalarımız toparlar bizi bir halde ayağa kaldırmaya güç olurlar. Tahminen “yuvayı yapan dişi kuş” sorunu bu toparlayıcılıktan, toparlayıcı olma zorunluluğundan gelmiştir de bilinmez bile…

Hatice’nin bir öbür özelliği, büyük bir vicdana sahip oluşuydu benim için. Annesinin vefatına sebep olan kişinin annesi ile yaşadığını bilip “ama annesi yalnız kalacak” vicdanını da yaşayan çok incelikli bir karakter. Orada bile bencil olmayışı, vaktin dünyasıyla olan doğal uzaklığı, zayıflık üzere görünen lakin aslında başlı başına sakin bir direnişi simgeliyordu benim için. Vardır bu türlü bayanlar. Sistemin içine çekemedikleri. Bunu bir şuurla de yapmazlar üstelik, onlar öyledir. O öylelik hallerine hayran olduğum bayanlardan biriydi Hatice benim için. Bunları Hatice’de keşfettiğimde karakteri daha çok sevdim. Zira bizler de oyuncular olarak evvel bilinmedik bir denizin ortasına atılıveriyoruz elimizde senaryo ve hiç bilmediğimiz karakterlerle. Kazıdıkça, keşfettikçe her karakter dayanılmaz bir dünyaya açılıyor. Oyunculuğu bu yüzden çok seviyorum. Karakterleri biz mi inşa ediyoruz yoksa onlar da bizim gelişimimizdeki rolleriyle her biri hayatımıza bir mucize bir sihir mi getiriyor sorgulamasını daima yaşıyorum. Role hazırlanırken elbette en büyük kaynağımız biz oyuncuların senaryo ve direktör olur. Bu mevzuda Filiz Kuka kıssaya hakimdi. Ne yapmak istediğini düzgün biliyordu. Ve birinci sineması olmasından kaynaklı heyecanı çok daha dinamik hale getiriyordu seti.

‘KİMSE BİR DİĞERİNİN İSTEĞİ OLMADAN ONUN HAYATINA MÜDAHALE ETME HAKKINA SAHİP DEĞİL’

Hatice’nin karşılaştığı durumları kendi hayatınızla yahut deneyimlerinizle bağdaştırdığınız anlar oldu mu? Hatice’nin yerinde siz olsaydınız ne yapardınız?

Asiye Dinçsoy: Hatice’nin yaşadıklarına benzeri büyüklükte bir olay yaşamadım. Lakin babamı hastane eksikliği nedeniyle kaybettiğimi düşündüğüm anlar oldu; bunu kanıtlamaya çalışmamıştım, bize söylendiği üzere kabul edip hayatımıza devam ettik. Elbette, sinemadaki kıssa biraz farklı; orada bir itiraf var, biz de bu itirafın akabinde bir hesaplaşmanın içinde buluyoruz kendimizi. Gerçek hayatta bu türlü bir durum yaşasam, ortada bir cürüm ve yaşama hakkı ihlali olsa bile ne yapacağımı bilemezdim. Karışık bir durum zira burada yalnızca bir kayıp değil, ailesinin bakımı büyük oranda omuzlarına yüklenmiş ailenin büyük kız kardeşi ve kendi sıhhati da pek düzgün olmayan bir anne var. Nitekim bu türlü bir olayla yüzleşecek olsam, Hatice’yi oynamış olmama karşın nasıl bir reaksiyon verirdim bilemiyorum. Sinema, böylesine çetrefilli ve çelişkilerle dolu bir sorgulamayı mevzu alıyor; büyük olayları ve acıları lakin yaşandığında anlayabileceğimizi gösteriyor. Bu, sinemadaki kıssanın en çarpıcı yanlarından biri.

Kendimi düşününce, Hatice üzere “olgunlukla” karşılayabileceğimi sanmıyorum. Büyük ihtimalle içime atmaktansa hesap sorar ve olayın üzerine giderdim. Bana nazaran, tüm çelişkilere karşın, kimse bir diğerinin isteği olmadan onun hayatına ya da vücuduna müdahale etme hakkına sahip değil. Ama bu işin teorisi. Gerçekte bu türlü bir olay başıma gelse nasıl davranırdım, kestiremiyorum; bu lakin yaşandığında anlaşılabilecek bir durum. Sinemada de tam olarak bu tıp gelgitler ele alınıyor. Sinemanın isminin geldiği ‘yüzleşme’ olgusunun çok sert bir hesaplaşma değil de, daha çok bu ikircikli hislerin yansıması olması, sineması benim için epey doyurucu hale getiriyor.

Evren karakterinin rolü ve tartısı sinemada epey bariz. İzleyici Evren’i hatalı mu yoksa mağdur mu görmeli? Bu ikiliği yaratırken neleri göz önünde bulundurdunuz?

Filiz Kuka: Ben, Evren’e inanıyorum, iyileşemeyecek birine yardım ettiğini biliyorum. Çok hasta olan biri için “ağrılarının dineceği yol hangisiyse o olsun, mevt kurtuluş deriz” lakin bir diğerinin bunu yapma hakkı olduğunu düşünmüyorum. Evren’in yaptığının hata olduğunu biliyorum ancak onu hatalı göremiyorum. Ablamlarla öyküyü tartışırken hiçbirimiz Evren’in yaptığı hakkında birebir fikirde olamadık, bundan sebep bu ikirciklik doğdu.

Ailece yenilen akşam yemeği sahnesi, yüzleşmenin merkezinde yer alıyor. Bu sahnenin çekim süreci nasıldı? Oyuncularla bu yoğunluğu nasıl aktardınız?

Filiz Kuka: Final sahnesi için görüntü yönetmeni ile oldukça istişare etmiştik. Işık ve çekim planlarını konuşmuştuk. Sanat yönetmeni isteğimize nazaran oval bir masa seçmişti. Sahnenin çekimi iki gün sürdü. Çekim takviminin son günlerinde olduğumuz için oyuncularla sahne çalışmamız kolay oldu.

‘FİLM, İRONİK BİR YÜZLEŞME SUNUYOR’

Filmin temaları ve çatışmaları düşünüldüğünde, izleyicilerin “Yüzleşme”de hangi hisleri deneyimlemesini hedeflediniz?

Filiz Kuka: Seyirci hisleri subjektiftir, spesifik bir his durumundan fazla izleyicinin toplumun yüzleşme becerisindeki yetersizliği sorgulamasını amaçladım. Başımıza beklenmedik bir olay geldiğinde nasıl davranacağımızı çoğumuz bilemeyiz. Bana “Yüzleşme” daima şunu soruyor: “Sen olsan ne yapardın?”

Asiye Dinçsoy: İzleyicilerin sinemasından tek bir ileti alacağını sanmıyorum; bilakis, birinci etapta kendilerini bir sorgulamanın içinde bulacaklarını düşünüyorum: ‘Ben olsam ne yapardım?’ Bu, sinemanın en büyük sorusu ve yanıtı net olmayan bir soru. Birinci anda bir karşılık verseniz bile, o anın içinde tıpkı halde davranacağınız kesin midir? Bu manada “Yüzleşme”, yüzeyde günlük hayatın akışında ilerleyen ve olayları sessiz bir metanetle karşılayan karakterlerin dünyasında gezinmemize müsaade veriyor. Sinema, aile içindeki görünmez emeği, kabul görmüş rolleri, etik soruları ve ömür hakkını ele alıyor. Bize, küçük ölçekli hayatlarımızda halledemediğimiz meseleleri, büyük fotoğrafta ‘yardım’ ismi altında diğerlerine nasıl dayattığımızı gösteriyor. Bu tarafıyla sinema, ironik bir yüzleşme sunuyor: Öyküde görünürde yaşanan yüzleşmenin ötesinde, izleyici de kendi hayatında ‘Ben olsam ne yapardım?’ sorusuyla yüzleşmeye itiliyor. Bu çok katmanlı yapı ve düşünmeye paha derinliği ile “Yüzleşme”, izleyiciyi kendi iç sorgulamalarına yönlendirecek bir üretim.

Filiz Kuka ile çalışmak nasıl bir tecrübeydi?

Asiye Dinçsoy: Filiz Kuka ile çalışmak çok hoş bir tecrübeydi. Sinemayı hayatının bir kesimi haline getirmiş biri ve bu epeyce özel. Set ortamında da çok hoş bir oyuncu-yönetmen bağlantısı yakaladık. Ne istediğini çok âlâ biliyordu, benden ne beklediği de çok netti.

Kendimi direktöre bırakan bir oyuncuyumdur. Elbette her ayrıntısı sorgularım; mantıksız bir şey varsa asla yapmam. Lakin yaratıcı alanlarda bazen tercihlerin devreye girdiği anlar olur. Karakterin olaylar karşısındaki yansısının pek çok çeşidi vardır; direktör bunlardan birini seçtiğinde, bu tercihler çok güçlü olmasa da ya da benim tercihlerimle örtüşmese de, ya da ben o denli hayal etmemiş olsam da ‘tamam’ diyorum. Zira bu, direktörün sineması. Oynadığım her projeye gönülden bağlansam da, sonuçta bir direktör var ve bu onun hayali.

“Yüzleşme”nin akabinde hangi projeler üzerinde çalışıyorsunuz?

Asiye Dinçsoy: Şu anda ‘Kızıl Goncalar’ dizisinde Müyesser karakterini canlandırıyorum, bu proje bir mühlet daha devam edecek üzere görünüyor. “Yüzleşme” sonrasında yer aldığım bir öteki imal olan “Büyük Kuşatma” sineması de şenlik seyahatini sürdürüyor. Bağımsız sinemada gelecekte nelerle izleyici karşısına çıkacağımı açıkçası ben de öngöremiyorum zira finansal sıkıntılar sinemanın gidişatını belgisiz kılıyor. Daima birlikte göreceğiz. Bilhassa rol almak istediğim makul bir cinsten bahsetmem güç; ülke sinemamız cinslerden fazla daha çok sorunlara odaklanıyor. Lakin platform projeleri tıp denemeleri için daha uygun olabiliyor. Aksiyon ya da fantastik tiplerinde de kendimi görmek, bu çeşitlerde tecrübe kazanmak isterdim.

Filiz Kuka: Bir belgesel ve bir uzun metraj projem var. Hangisinin evvel gerçekleşeceğini şimdilik bilmiyorum.