Erkan Tahhuşoğlu: Uzun zamandır bir sınıf hikâyesi anlatmak istiyordum

“Eşik” (2016) ve “Koridor” (2021) sinemalarıyla tanınan direktör Erkan Tahhuşoğlu’nun şenliklerden ödüllerle dönen son sineması “Döngü”, Ocak ve Şubat’ta özel gösterimlerle izleyiciyle buluşuyor. ‘Başka Çarşamba’ kapsamında 28 Ocak’ta İstanbul’da Atlas 1948 Sineması’nda, 5 Şubat’ta Eskişehir’de Cinetime Özdilek Sineması’nda ve 6 Şubat’ta Ankara’da Büyülü Fener Kızılay Sineması’nda film grubunun de iştirakiyle gösterilecek olan sinema, 7 Şubat’tan itibaren de TOD ekranlarında izleyicisiyle buluşacak.

Erkan Tahhuşoğlu’nun senaryosunu da yazdığı “Döngü”, Sevim isimli bir gündelikçi bayanın yıllardır çalıştığı meskende yaşanan bir iş kazası sonucu içine düştüğü tansiyon dolu olayları bahis alıyor. Sevim rolündeki performansıyla Ankara ve İzmir’de En Yeterli Bayan Oyuncu mükafatlarını kazanan Serpil Gül’ün başrolde yer aldığı sinemada Emel Göksu, Tuğçe Yolcu, Süleyman Karaahmet, Ftesa Hazrolli, Shpresa Hashimi, Reyyan Sevim ve Gökay Müftüoğlu rol alıyor.

Yönetmen Erkan Tahhuşoğlu ile “Döngü”yü konuştuk.

Erkan Tahhuşoğlu

“Döngü” sinemasında bir iş kazası üzerinden toplumsal adalet ve bireylerin görünmez uğraşlarına dair bir tenkit görüyoruz. Sinemanın öyküsü nasıl ortaya çıktı?

Uzun vakittir bir sınıf öyküsü anlatmak istiyordum. “Döngü”yü birinci düşünmeye başladığımda, yani her şeyin en başında burjuva sınıftan Ayten ve gündelikçi Sevim karakterleri vardı. Sevim çok uzun yıllardır bu konuta gündeliğe geliyor, neredeyse Ayten’le birlikte yaşlanmışlar ve Sevim’in konutta doğal bir hakimiyet alanı var. Sonra Ayten’in bakıcısı Lena karakteri geldi aklıma. Sevim’in kendisi de personel sınıfına mensup olmasına karşın, ayrıcalıklı olduğu yanılsamasını daha da besleyecek olan o karakter. Sevim’in, işe alınmasına aracılık ettiği, üstünde muhakkak bir tesir gücü olan kişi. Üçlü sac ayağı bu formda kurulduktan sonra senaryonun da güzergahı büyük ölçüde çizilmişti. Her bir karakterin, kendi sınıfının, kendi konumunun ve zihin dünyasının perspektifini yansıtacağı ve bu perspektiflerin kaçınılmaz bir biçimde eninde sonunda çatışacağı bir sınıf öyküsü.

‘EV İÇİ EMEK GÖRMEZDEN GELİNEN BİR KONU’

Başroldeki Sevim karakteri, hem güçlü bir birey hem de sistemin içinde sıkışmış bir figür. Onun kıssası üzerinden mesken içi emek ve sınıf çatışmalarına dair neler söylemek istediniz?

Ev içi emek çokça görmezden gelinen, neredeyse hepimizin hayatında yer almasına karşın, pahası, nereye tekabül ettiği ve bilhassa de güvencesizliği üzerine çok da baş yorulmayan bir mevzu. Bunun yanı sıra, birden fazla orta, üst orta ve üst sınıf ailelerin meskenine bir gündelikçi geliyor ancak, sınıfsallığa dair yüksek bilince sahip bireyler dahi bu emeğin karşılığını yahut bu işçi insanları nasıl konumlandıracağını bilemiyor. Vakitle bu bilememe hali bu emeğin garantisiz bir biçimde devam etmesinin şahsen münasebetine dönüşüyor. Bu emeği ve bu işçi insanları nasıl konumlandıracağız? Tahminen de hepimizin başı bu mevzuda biraz karışık. Halbuki bu baş karışıklığına gerek yok. Ortada net bir sınıfsallık var. Bu beşerler personel sınıfına mensup. Yalnızca yaygın tarifli bir mesai, maaş, sigorta sistemine bağlı değiller. Fakat zati sorun tam da burada. Bu bilememe, bazen de bilmemezlikten gelme halinden beslenen bir sorun. İşte aslında Sevim’in öyküsü üzerinden bu sorunun kaynakları ve görünüş biçimleri üzerine bir düşünme ve tartışma alanı açmak istedim.

Emel Göksu, Serpil Gül (Döngü-2025)

Ülkede göçmen ve yerli personeller sıklıkla birbirine rakip olarak konumlandırılıyor. Lakin “Döngü”de Sevim ve Lena ortasındaki dayanışmaya da şahit oluyoruz. “Döngü”, bu hususta izleyicilere ne söylüyor?

Beni sınıfsallığa dair tahminen de en fazla yaralayan şey yalnızca burjuva sınıfının personel sınıfına yönelik haksız, ayrımcı hali değil, tahminen de daha çok tıpkı sınıfa mensup insanların birbirlerine yansıttıkları o ayrımcı tutum. Hele bir de göçmen personel olunca sorun daha da boyutlanıyor, ki Sevim de sıkıştığında, zihinsel bulanıklığının da tesiriyle bu ayrımcı kartları çıkartıyor. Meğer her vakit o denli olmak zorunda değil, dahası mensup oldukları sınıfsallığın tabiatı aslında onları dayanışmaya esasen zorluyor. Hangi millete mensup olursa olsun tıpkı sınıfa mensuplar zira. Eninde sonunda bu birebir sınıfa mensup iki bayan aslında birebir kaynaktan beslenen bir dezavantajla karşı karşıya. “Döngü” yalnızca sınıf çatışması üzerine bir sinema olmak istemiyor, birebir vakitte, farklı milletten de olsalar, birebir sınıfa mensup bireyler – bayanlar ortasındaki dayanışma dinamiklerinin tabiatına ve pratiklerine dair de bir şeyler söylemeye çalışıyor.

‘ÜNİVERSİTE YILLARIMA KADAR ÇEŞİTLİ İŞLERDE ÇALIŞTIM’

Filmdeki patron-işçi bağı, hem şahsî hem de toplumsal bir gerçeklik duygusu taşıyor. Bu münasebet dinamiğini bu kadar gerçekçi bir biçimde yansıtmak için hangi müşahedelerden yahut tecrübelerden yararlandınız?

Çok teşekkür ederim, bu çok önemsediğim bir noktaydı, umarım söylediğiniz formda yansıtabilmişimdir. Çocuk yaşta çalışmaya başladım. Üniversite yıllarıma kadar türlü çeşitli işlerde çalıştım. Üniversite eğitiminden sonra yüksek lisans için gittiğim Almanya’da da çeşitli işlerde çalıştım. Döndükten sonra çok uzun yıllar reklam dalında devam ettim. Bir periyot kendi ajansımı açtım ve patron oldum. Birkaç yıl sonra battım ve ajansı kapatıp yine bir personel olarak çalışma hayatına geri döndüm. Bir devir eski mesai arkadaşım olan iki arkadaşımın ortak olarak kurduğu ajansta atölye şefi olarak çalıştım. Bir manada Sevim’in, Ayten’in konutundaki konumu yani. Bu uzun çalışma yılları boyunca gerek yaşadıklarım, deneyimlediklerim gerekse gözlemlediklerim beni uzun yıllara yayılan bir düşünme sürecine soktu. Sınıfsallığın ne olduğuna ve bu sınıfsallığa dair yaygın kabullere dair bir fikir süreci. “Döngü” ile de, bu kabullerle beslenen neredeyse içinden çıkılamaz üzere görünen döngüsel sistemi ve bu döngünün nerede kırılabileceğini anlamaya ve seyirciyi bir tartışma alanına davet etmeye çalıştım.

Filmdeki karakterler epey gerçekçi ve etkileyici performanslara sahip. Oyuncu takımını oluştururken nasıl bir seçim süreci yürüttünüz? Bu roller için bilhassa aradığınız kriterler nelerdi?

Ayten rolünü yazarken baştan beri Emel Göksu’yu düşünüyordum. Onunla bir evvelki sinemam “Koridor”da (2021) da çalışmış ve belirli bir lisan birliğine aslında varmıştık. Lakin onun dışındaki bütün oyuncularımla yolda tanıştım diyebilirim. Şayet bir oyuncuyla muhakkak bir rolü konuşmaya başlamışsanız tipoloji olarak onu esasen gerçekçi ve bütünlüklü bir casting yapısının içinde görüyorsunuz demektir. Başta alışılmış muhakkak bir okuma pratiği yapıyorsunuz oyuncuyla fakat benim tekniğime tam olarak audition diyebilir miyiz, emin değilim. Zira ben daha çok, oyuncunun gücüne, bu rolü alma tutkusuna bakıyorum. Yoksa ben Türkiye’de profesyonel oyuncuların yeteneklerine çok güveniyorum. Bugün, hakikat bir oyuncu idaresiyle rastgele bir oyuncunun altından kalkamayacağı bir rol olduğunu düşünmüyorum. Fakat işte bir sinema yapmak (ekibin öbür üyeleriyle de kesinlikle öyle) bu bağlamda direktör ve oyuncunun çıktığı çok uzun, yorucu ve yıpratıcı bir seyahat. Bu seyahate birlikte çıkmaya ne kadar hevesliyiz? Bu seyahatte dayanışmaya, birlikte uğraş etmeye ve hatta birbirimizi sevmeye, dost olmaya ne kadar gönlümüz var? Bu tıp kavramlardan bahsediyorum zira ben direktör oyuncu bağlantısında mutlak profesyonelliğe inanmıyorum. “Biz bir iş yapıyoruz ve birbirimizi sevmek zorunda değiliz” cümlesinden her vakit rahatsız olmuşumdur. Tersine, biz aslında yolda bir kardeşlik hukukunu da birlikte inşa ediyoruz diye düşünürüm her vakit. Çok şanslıydım ki başta Serpil olmak üzere kendini sinemamıza inanılmaz bir halde adayan oyuncu arkadaşlarımla çalışma bahtı buldum.

‘AMACIM SİSTEMİ ANLAMAK VE ELİMDEN GELDİĞİNCE GERÇEKÇİ BİÇİMDE ANLATMAYA ÇALIŞMAKTI’

Gündelikçilerin hayatlarını ve görünmeyen emeğini odağa alarak bu sineması çekerken sizi en çok zorlayan etik yahut duygusal bir karar oldu mu?

Hem de çok fazla oldu. Fakat işte senaryoyu da bu etik ve duygusal noktaları kendimle uzun yıllara yayılan bir süreçte tartışa tartışa yazdım, dramatik çatıyı o formda kurdum -ki yazma sürecim toplamda 3 yıla yayıldı-. Diyebilirim ki benim için bu senaryoyu yazmak aslında bu noktaları düşünmek ve kendi kendimle tartışmakla eşdeğerdi tıpkı vakitte. Bütün bu süreçte dikkat ettiğim şeyler şuydu; “Döngü” bir kahraman anlatısı değil; ve başta Sevim karakteri olmak üzere bütün karakterleri idealize, romantize etmeden, lakin asla da yargılamadan yazmaya çalıştım. Karakterlerin olayların tesiriyle ne hissedebileceklerine dair hassasiyet geliştirmeye çalıştım. Bunun yanı sıra “Döngü”yle amaçladığım şeyin sistemi anlamak ve elimden geldiğince dürüst ve gerçekçi bir biçimde anlatmaya çalışmak olduğunu bir an bile unutmamaya çalıştım.

Serpil Gül, Tuğçe Yolcu

‘DÖNGÜ’DE YERLER SINIFSALLIĞIN TEMSİLLERİ’

Gerilim ögesini oluştururken kullandığınız görsel ve işitsel ögeler nelerdi? Bilhassa yer tasarımı ve ışıklandırmanın kıssaya nasıl hizmet ettiğini düşünüyorsunuz?

“Döngü” elbette bir sınıf kıssası anlatıyor ve bu manada bir toplumsal drama. Fakat ben baştan beri, az evvel de söylediğim üzere, bu süreçlerin karakterlerin ve bilhassa Sevim karakterinin psikolojisi üzerindeki tesirlerini çok önemsedim. Bu manada “Döngü” benim için tıpkı vakitte bir psiko-drama. O yüzden yalın gerçekliği ne kadar çok önemsesem de baştan beri sinemamızı belgesel-gerçekçi bir biçimde kurmayı hiç düşünmedim. Ruhsal yapıyı önemseyen, kimi vakit dehşet sineması çeşidinin görsel dünyasından ilham alan daha atmosferik bir lisanı baştan beri tasarlamıştım. İlker’le kurduğumuz kamera lisanını ve kadraj anlayışını daima bununla uyumlu tasarladık. “Döngü”de yerler benim için sınıfsallığın temsilleri elbette, Aytenlerin eski ve köhnemiş burjuva konutu, Sevimlerin fakir meskeni, Lena’ların duvarları boş, tam yerleşilememiş kiralık meskenleri vs. “Mekân”, tıpkı vakitte karakterler hakkında bazen öyküden daha fazla bilgi veren ögeler benim için.

Bu yerleri ışıklandırırken doğal ışıklandırmadan çok dramatik ışıklandırmaya daha yatkın davrandık. Yer tasarımı ve ışıklandırmayla kurmaya çalıştığımız atmosferik dünyayı ses dizaynıyla da desteklemeye çalıştık. Bunun için ses tasarımcımız Serdar Öngören ile “Döngü”nün ses dünyası nasıl olabilir diye uzun fikir ve tartışma süreçlerinden sonra tekrar uzun ve titiz bir çalışma süreci yaşadık. Müzisyenimiz İdil Ataç müziği de bu ses dünyasıyla uyumlu bir biçimde besteledi. Melodik değil, tematik, sinemamızın atmosferik dünyasını besleyen bir müzik.

Kendi yazdığınız bir öyküyü yönetirken, müelliflik ile direktörlük ortasında nasıl bir istikrar kuruyorsunuz?

Benim için müelliflik ve direktörlük süreci her vakit iç içe geçmiş bir formda ilerler elbette lakin bu istikrar de her vakit direktörlük lehinedir. Yazarken daima direktör için not alıyor gibiyimdir. Hasebiyle senaryoyu yazarken yalnızca kıssa odaklı ilerlemem. Bir sahne, bir mizansen nasıl kurulabilir, diyaloglar oyuncunun ağzına oturur mu, sahnenin çalışmama riski var mıdır? Bu türlü böyle senaryolarımda kamera açısına, kameranın olaya ve karaktere uzaklığına, sabitte miyiz yoksa hareketli bir kamera mı kullanıyoruz, bunlara dair çokça not bulunur. Üstelik bunları çekim senaryosu etabında değil daha ta baştan kurmaya çalışırım. Sanıyorum bizim üzere kendi senaryolarını yazan direktörlerin en doğal çalışma tekniği bu.

‘FİLMLERİN SİNEMADA İZLENME SAYILARI DÜŞTÜ’

Film şenlik seyahatinin akabinde dijital platformlarda da izleyiciyle buluşacak. Bu, sinemanın geleceğine dair sizin perspektifinizi nasıl etkiliyor? Dijital mecralar sizce sanat sinemalarına nasıl bir katkı sunuyor ya da tehdit oluşturuyor?

Filmimizin gösterimleri Öteki Sinema’yla, 28 Ocak’ta Atlas Sineması 1948’de takım iştirakli özel gösterimle başlıyor. Daha sonra yeniden Diğer Sinema’yla değişik kentlerde Öbür Çarşamba gösterimleri ve grup iştirakli özel gösterimler ile devam edecek. Seyircilerimiz lütfen takipte olsunlar ve sinemamızı sinemalarda yalnız bırakmasınlar.

“Döngü” birebir vakitte 7 Şubat’tan itibaren TOD’da olacak. Gerek ekonomik sebeplerle, gerekse bilhassa pandemiden sonra seyircinin izleme alışkanlıklarının değişmesiyle sinemaların sinemada izlenme sayıları bariz bir biçimde düştü. Bu durum bizim üzere bağımsız sinemacıların sinemalarının sinemada izlenme sayılarına da yansıdı elbette. Dijital platformlar buna ne oranda tesir etmiştir bilmiyorum açıkçası. Bunu ölçebilecek bir data yok elimde. Bizler sinemalarımızın seyirciye ulaşmasını çok önemsiyoruz lakin az evvel bahsettiğim sebeplerle ne yazık ki çok yaygın dağıtımlara da çıkamıyoruz. Bu noktada seyirciye ulaşabileceğimiz her türlü kanalı elbette çok önemsiyoruz. Buna başta şenlikler de dahil, dağıtım kanalları, sinema salonları da, dijital mecralar da, ilerleyen süreçlerde bizi özel gösterime çağıracak kurumlar da. Zira elbette sinemalar en başta seyirci için, seyirciye ulaşmak için çekiliyor.