Ahmet Güneştekin: Kayıp Alfabe, sanat hayatımın en önemli sergisi

Ahmet Güneştekin’in ‘Kayıp Alfabe’ başlıklı ferdî standı, 17 Ocak’ta Artİstanbul Feshane’de sanatseverlerle buluşmaya başladı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından, İBB Kültür’ün katkılarıyla düzenlenen stant, Ahmet Güneştekin’in toplumsal süreklilikleri ve kırılmaları izleyerek geçmiş olaylara dair kavrayışını şimdiki sorunlarla ilişkilendirdiği çalışmalarına odaklanıyor.

Christoph Tannert’in küratörlüğünü üstlendiği stant, Güneştekin’in hafıza ve göç objeleri, sesler ve manzaralar, üstkurmaca yapılar ve gereç müdahaleleriyle makro ve mikro ölçekleri birleştirdiği disiplinlerarası işlerini bir ortaya getiriyor.

Ahmet Güneştekin’le ‘Kayıp Alfabe’yi konuştuk.

‘SERGİYİ OLUŞTURAN İŞLER, İZLEYİCİYİ GEÇMİŞİN ACI VERİCİ YÜZLEŞMELERİYLE BULUŞTURUYOR’

“Kayıp Alfabe” standı fikri nasıl ortaya çıktı? Stantla vermek istediğiniz ana bildiri nedir?

Malzeme, tüm işlerimin oluşumunda güçlü bir ögedir. Farklı çerçevelerden yola çıksam bile, her biri sonunda hafızanın alanına ulaşır. Taş yahut metalle, sesle yahut kitaplarla çalıştığım işler, ortak bir anlatıda bir ortaya gelir. Standın niyeti de bu gereçlerle şekillendi ve genişledi. Uzun vakittir, günümüz dünyasının bulanık gerçekliklerine bir cevap arayışıyla bir stant açma fikrim vardı. Yapısal özellikleriyle, büyük ölçekli üretim gerektiren bu işler için en uygun yer Artİstanbul Feshane’ydi. Son iki yıl içinde hem İstanbul’da hem de İstanbul dışında yedi farklı stüdyoda ağır bir çalışmayla memleketler arası standartlara sahip bir stant ortaya çıkardık. Fikir etabından gerçekleşmesine kadar çok sayıda kültür çalışanının standın oluşumuna katkısı var.

‘Kayıp Alfabe’yi oluşturan işler, tarihi tekrar yorumladığım, izleyiciyi şahsî ve toplumsal geçmişin acı verici yüzleşmeleriyle buluşturan çalışmalar. Milyonlarca yılda oluşan süreç görmemiş ve kimileri fosil içeren taş oluşumları kullandığım heykellerden objelerle çalıştığım enstalasyonlara kadar, izleyicinin hareketi ve algısı üzerinde farklı tesirler yaratacak, ortamla diyalog halinde ve birden fazla yere has işler. Yapıtlarla izleyici ortasındaki bağı şekillendiren en değerli ögenin gereç olduğu şuuruyla bir stant yapısı tasarladım. Lakin izleyicinin tecrübesi için ön iletiler veremem. Yapıtların tümü, sergileme anından başlayarak, objeyle tecrübesi can alıcı hale gelen izleyiciye teslim ettiğim işler.

Eserlerinizde hafıza, göç ve üst kurmaca temalarını işliyorsunuz. Bu temalar sizin için neden değerli?

Göç objelerini kullandığım enstalasyonlarda, farklı düşsel dünyaları birleştirdiğim seramik heykellerde ve kapıların mikro ögelerine müdahale ettiğim çalışmalarda, materyale hiyerarşik olmayan bir bakış açısıyla yaklaşıyorum. İnşa ettiğim temsili manayla materyale yeni bir mana katarak izleyiciyi de sürece dahil etmek kıymetli. Muhakkak fikirleri iletmek için heykel ve enstalasyonla ilgilenmeye başladım zira bana geçmişin modüllerini günümüz toplumunun şiddet dolu çerçevesine yerleştirme imkanı sağlıyor. Hafıza ve tarihle ilişkilenen çalışmalarım tahminen de bugünün bir arkeolojisidir fakat bu hazır bir gerçekliği temsil etmek manasında değil. Kavramsal bir örnekleme aksiyonu daha çok. Seçtiğim modülleri bağdaştırarak birleştiriyorum. ‘Kayıp Alfabe’nin materyali de bu türlü oluştu.

‘MALZEMENİN ÖZÜNE SADIK KALDIM’

Disiplinlerarası bir yaklaşım sergiliyorsunuz. Farklı gereçleri ve teknikleri bir ortada kullanırken hangi zorluklarla karşılaştınız? Kullandığınız materyallerin seçiminde hangi kriterleri göz önünde bulundurdunuz?

Sergide heykel alanına yerleştirilen işlerde taşları asgarî müdahaleyle kullandım. Taş ocağından çıkarıldığı haliyle katmanlanma düzeylerini dahi görebilirsiniz. Materyalin özüne sadık kalarak, kendi doğal özelliklerini ve karakterini vurgulayarak taşı kullanmayı seçtim. Taş oluşumları metalle bağdaştırarak geometrik formlar oluşturdum. Bu heykeller, farklı boyut ve yerleşimlere sahip, devasa ve iç içe geçmiş yapılardan oluşuyor. Dairesel metal karkasların içine alınmış mermer taş oluşumlar Akdeniz’in yumuşak sarısıyla Ege’nin kiremit rengini taşıyor. Sert materyallerle çalışmanın elbette zorlukları var fakat bu onları eğemeyeceğimiz manasına gelmiyor. Sert ve soğuk olabilirler lakin nefes alan oluşumlar oldukları için tahminen de öteki gereçlerle bağdaştırılmaya epey uygunlar.

Sergide titiz bir gereç idaresiyle mikro ve makro ölçekleri bir ortaya getirdik. Kullandığım gereçleri ortaklaştıran şey, hepsinin hayatın değişken tabiatına dikkat çekerken, öznelliğin vakit içinde nasıl değişebildiğini hissettirmesidir. İnsanın geçmişini kendi maddi tarihiyle birlikte taşıyan taşlarda sürdürülebilir bir geleceğin imgesini görmek, ekolojik krize daha da battığımız bir vakitte tahminen de dünyanın muhtaçlığı olan şeydir.

‘EKREM İMAMOĞLU, STANDIN HER EVRESİNİ YAKINDAN TAKİP ETTİ’

Bu stantta yer alan yapıtların yaratım süreci nasıldı? Bilhassa sizi etkileyen bir anı yahut ilham kaynağı var mı?

Farklı disiplinlerde işler ürettiğimden tek bir merkezde toplanmıyor çalışmalar. Seramik işleri için Kütahya’da çoğunluğu bayanlardan oluşan bir takımla çalıştık. Bronz dökümler Yalova’da bulunan İtalyanların kurmuş olduğu eski bir dökümhane olan atölyede yapıldı. Metal işler Haramidere’de bulunan atölyemizde demir ve çelik ustalarıyla birlikte ortaya çıktı. Tuval ve üç boyutlu yapıtları Şişhane ve Sultangazi stüdyolarında çalıştık. Kırkyamalar’ı 25 kişilik bir bayan kümesiyle birlikte büyük emek vererek yarattık. Onarım ve teknik işlerimizi de Alibeyköy’de bulunan atölyelerimizde yaptık. İzmir’deki Gavur Mahallesi standında kullandığımız taş ocaklarından çıkarılan mermer blokları tekrar kullandık. Sayın Ekrem İmamoğlu serginin neredeyse her etabını yakından takip etti. Vakit zaman stüdyolara gelerek yapıtların üretim evrelerine tanıklık etti. Dayanağını ve dostluğunu bir an olsun eksik etmedi.

“Kayıp Alfabe” ismi nasıl bir mana taşıyor? Standın genel temasıyla nasıl bağdaşıyor?

Kayıp Alfabe, yasaklanmış, kurgusal niyetlere, insan müdahalesiyle soyu tükenmiş ve tehlike altındaki korunmasız lisanlara bakarak çalıştığım işleri tabir ediyor. Bu işlerde tipografisinden sesine lisanın dünyasına odaklanıyorum. Alfabeyle birlikte potansiyelindeki kültürel bağlamın buharlaşmasının yaratacağı kayıpla ilgileniyorum. Susturulmuş ve dışarıda bırakılmış sesleri geri alarak çalıştığım kitaplardan oluşan ağın taşla birleşimi küratöryel pratiğin kavramlarıyla da bir diyalog içinde.

Serginin küratörü Christoph Tannert ile nasıl bir iş birliği gerçekleştirdiniz? Tannert’in standa nasıl katkıları oldu?

Sergi hazırlıkları öncesinde stant yerini gezdik ve birtakım planlamalar yaptık. Standın küratöryel düzenlemesini benim, sanatsal ve teorik düzenlemesini ise kendisinin yapacağı konusunda fikir birliği sağladık. Berlin’deki birinci şahsî standım Güneş Yolu için birlikte çalışmıştık, daha sonra Kunsthalle Dresden’de de çalışma fırsatı bulduk. Tannert, Berlin’de Künstlerhaus Bethanien’ın yöneticiliğini yapıyor ve memleketler arası stant projelerinde çalışıyor. İstanbul’la hayli yakın alakaları olan bir kültür sanat profesyoneli. Bu kenti düzgün tanıyor. Martin Gropius-Bau’da konusunu İstanbul’dan alan büyük bir standın küratörlüğünü üstlenmişti. Kayıp Alfabe’nin mitlerle çağdaşlığın kardeşleştiği, politik şartların acı verici ölçüde belirlediğini ve dünyanın sayısız kırılmalarının bir imgesi olduğunu düşünüyor. Hayatın nasıl sanatsal söze kavuşturulabileceği konusunda misal hassaslıkları paylaştığımızı söyleyebilirim.

Günümüz dünyasında sanatın bireyler ve toplum üzerindeki rolü nedir? “Kayıp Alfabe” standı bu role nasıl hizmet ediyor?

En güç bahislerde bile müdahaleci varlığıyla izleyiciyi etkilemeden bırakmayan işlerden bahsediyorsak, sanatsal pratiklerin tesirinin bir perspektif değişikliği yaratma potansiyeline sahip olabileceğini söyleyebiliriz. Bu türlü bir sanat, tarihi olayları, bilhassa kırılma anlarını unutulmaktan kurtarmaya imkan veren metotların geliştirilmesi için uygun bir alan yaratır. Bu daha çok bir müsabaka alanıdır. Çalıştığım şartlar ve mecra ne olursa olsun, burada istikametimi kendi pusulama nazaran belirlerim. Stanttaki işlerime yakından baktığınızda, estetik yaklaşımın konvansiyonel anlatılardan ve yaklaşımlardan uzak olduğunu göreceksiniz. Her biri benim için duygusal bir müdahaledir ve tarihi ve öznel referansları olan söz biçimlerine öncelik verdiğim işlerdir.

‘KAYIP ALFABE, ŞAHSÎ DÜNYAMI GÖSTERİYOR’

Her standınızda farklı bir öykü anlatıyorsunuz. Bu standın sizin ferdî ve sanatsal yolculuğunuzdaki yeri nedir?

Her stant benim için çok değerli lakin Yüzleşme ile başlayan ve daha sonra Hafıza Odası ve Gavur Mahallesi serileri ile devam eden stantların benim için farklı bir kıymeti var. Kayıp Alfabe kuşkusuz sanat hayatımın en değerli ve en kapsamlı standı. Son altı yıl içinde yapmış olduğum yapıtlardan oluşmakla birlikte pratiğime çok geniş bir ölçekten bakıyor. Tüm stantların ferdî bir boyutu vardır. Bu stant ferdî dünyamı gösteriyor ancak bununla birlikte onunla örtüşen kolektif birtakım ögeleri da yansıtıyor. Toplumsal süreklilikleri ve kırılmaları izleyerek geçmiş olaylara dair kavrayışını şimdiki sıkıntılarla ilişkilendirdiğim yapıtları içeriyor. Metafizik olduğu kadar elle tutulur biçimde somut fikir ve biçimleri harekete geçiren, objelerin mikro ögelerine müdahale ederek öznel bir müsabakaya dönüştürdüğün yapıtları örtüşen yerler üzerinden birleştiriyor.

“Kayıp Alfabe” standı ziyaretçilerine nasıl bir tecrübe sunuyor? Ziyaretçilerin standa dair hissetmesini istediğiniz hisler neler?

Feshane, kentsel ve sembolik manası olan bir fabrika. Endüstriyel bir miras, çelik ve cam fabrika modelinin birinci örneklerinden. Yerin içindeki çelik konstrüksiyondan oluşan yapıyı baskılamayan bir çalışmayla sergileme alanları yaratmalıydık. Tasarladığımız duvarlarla ayrılmış kısımlar kendi içinde farklılaşıyor lakin birebir vakitte bu ayrımları bozuyor. Bu türlü bir şeffaflaşmaya giderek daha çok kavramları tartışan ve müsabakalara odaklanan bir stant yapısı oluşturmaya çalıştık. Tesir dediğimiz şey müsabakaların sonucudur ve dünyayı bir dizi müsabaka olarak deneyimleriz. Objelerin etkileme kapasitesine müsaade veren bir sergileme stratejisi uyguladık. İzleyicinin hissini ölçebilecek değişkenler, sanat yapıtının toplumsal bir objeye dönüşmesiyle alakalı. Yapıtın izleyiciler hakkında “olmak”tan çok onlar için “olma”ya geçebilmesiyle ilgili. Temel olarak bunu yapmak istedim, bir sanatçı olarak, izleme anında ne hissedeceklerini hayal etmem mümkün değil.

Sergiyi gezerken izleyicilerin odaklanmasını istediğiniz makul bir ayrıntı yahut eser var mı?

Çalışırken hayli içe dönük bir çalışma izlerim lakin mananın oluşmasında izleyicinin temel bir konumu olduğunu düşünüyorum. Sunum stratejisini belirledikten sonra da izleyiciyi dışarda bırakan bir kurgu zati imkanlı değil. Çalışırken izleyiciyi içeride tutamazsınız, izleyici lakin daha sonra sürece dahil olabilir. Stant alanına eserler ortasında bir hiyerarşi gözetmeden izleme planı oluşturmanın daha yanlışsız olacağını düşünüyorum. İzleyici hareketi ve algısı üzerinde farklı tesirler yaratan, etrafında dolaşırken beklenmedik biçimlerde değişen, bazen dar ve geniş, bazen sıkıştırılmış ve uzatılmış, bazen de mütevazı ve yüksek ancak her vakit beklenmedik yer geçişleri görecek. Tahminen bazen sıralı olmayan bir izleme yapmaları gerekecek, bu da patikalarını oluştururken ileri geri hareket etmelerine ve yeni çağrışımlar kurmalarına imkan tanıyacak. Sanatçı olarak ben bilhassa bir yapıta yönlendirme yapamam, herkesin izlediği rota ve yapacağı okuma kendine has olacaktır.

‘HAFIZA ODASI, SANAT TARİHİMİZDE ÖRNEĞİ OLMAYAN BİR ŞEYE DÖNÜŞTÜ’

2021 yılında Diyarbakır’da açılan “Hafıza Odası” standınız, çok sayıda toplumsal ve politik göndermeye yer veriyordu. Stant, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın talebi üzerine sonlandırılmıştı. Standın kendisi farklı, kapatılması başka tartışmalara yol açtı. Bu süreç hakkında neler söylemek istersiniz?

Hafıza Odası, açık olduğu devirde hafta içi 7-8 bin, hafta sonu 14-16 bin ziyaretçi alarak, yalnızca benim o güne kadar en çok ziyaret edilen standım olmakla kalmadı, sanat tarihimizde örneği olmayan bir şeye dönüştü. Ağır ilgi nedeniyle sergiyi uzatma kararı aldık ve duyurduk. Lakin erken kapatılması tarafında bir karar alınmış, biz bunun bir susturma eforunun sonucu olduğunu düşündük. Hayatın her alanında hissettiğimiz müdahalelerin sanat alanına tesiri olduğunu biliyorduk. Stant kataloğu toplatma kararlarından fon sağlanan üretimlerin deveranının kısıtlanmasına kadar keyfi ve tutarsız lakin sansürlemeye odaklı uygulamalara şahit olduk bu süreçte. Ancak tüm bu tartışmaların merkezinde sanatın ne olduğuna ve ne yapması gerektiğine kimin karar vereceği sorunu olduğunu düşünüyorum. Kültürel sermayenin üretimi ve paylaşımı problemi. Sanatçı olarak benim için epey sıkıntı bir süreçti. Lakin standın kendisinin bir tartışma başlatabilmesi kıymetli olan. Pek çok açıdan da onarıcı bir şeydi. Hafıza Odası’ndaki işleri çalışırken düşündüğüm işlerimin şimdi tahlile ulaşmamış bir geçmişle yüzleşmek için nasıl bir yol açabileceğiydi. Stant etrafında gelişen bütün tartışmaların her açıdan bu gayrete eklendiğini düşünüyorum.

‘SANAT YAPITI TARAFSIZ OLDUĞUNU TEZ EDEMEZ’

Ahmet Güneştekin ismi tartışmalarla da sıklıkla gündeme geliyor. Tenkitler, sanatınızı ve bildirinizi nasıl etkiliyor?

Ürettiğim yapıtların sanat tenkidinin konusu olmasını çok doğal buluyorum. Üzerinde düşünülmesi ve tartışılması gereken işler yapıyorum. Lakin biliyorum ki sanatsal yaratıcılık nasıl kendine has bir şuuru gerektiriyorsa, sanat yapıtını yorumlama uğraşı da en az onun kadar bağımsız bir düşünsel şuuru gerektiriyor. Eleştirmenin yapıtı bütün boyutlarıyla irdeleyebilmesi için yapıtın imal süreçlerini, biçim-öz bağlarını anlayıp, tüm bunları yorumlayabilecek araçlara sahip olması gerekir. Sanat yapıtı tarafsız olduğunu tez edemez. Lakin eleştirmen bu noktada entelektüel olabilen kişidir. Bu derinliğe sahip olmayan ve yeterli niyetli olmayan tenkitlerin görüş alanıma girdiğini söyleyemem.