Uzmanlar, ABD seçimlerini yorumladı: Türkiye için de fırsat ve krizler kapıda
ANKARA – Aylardır beklenen Amerikan seçimleri 5 Kasım’da gerçekleşti. Biden periyodunda lider yardımcılığı yapan Kamala Harris, ABD’nin eski başkanı Donald Trump karşısında Demokratların adayı oldu. Nihayetinde sonuçlar şimdi resmileşmese de Donald Trump’ın bir defa daha Beyaz Saray’ın sahibi olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Birinci periyoduna nazaran daha süratli hareket etmesi beklenen Donald Trump’ın 4 yıllık başkanlığı demokrasiden dış siyasete pek çok bahiste ABD ve dünyada değişimin habercisi ve öznesi olabilir. Trump devrinde ABD ve dünyayı ne bekliyor? Trump nasıl seçilebildi?
Bu soruları Chicago Project on Security and Threats’de araştırmacı olarak bulunan Bilkent Üniversitesi Öğretim üyesi Doç. Dr. Efe Tokdemir, Xavier Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Nazan Bedirhanoğlu ve Portland Devlet Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Elif Sarı Genç’e sorduk.
‘TRUMP İÇ SİYASETTE PAZARLIK İLE BOĞUŞMAK ZORUNDA KALMAYACAK’
Müstakbel ABD Başkanı Donald Trump, yalnızca bir evvelki periyoduna nazaran aldığı oyu artırmadı aynı zamanda partisi ABD’nin yasama ayağında çoğunluğu kazanacak üzere görünüyor. Bilkent Üniversitesi Milletlerarası Bağlar Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Efe Tokdemir’e göre bu durum Trump’ın pazarlıktan kurtulması manasına geliyor.
Tokdemir, durumu, “Başkanlığın ötesinde Cumhuriyetçiler Senato ve Temsilciler Meclisi’nde de seçimin kazananı oldular. ABD Başkanlık sisteminin önemli bir istikrar ve denetleme sistemi üzerine kurulduğunu, seçimlerin orta seçim sonuçlarıyla daima dengelenen bir nizamda gittiğini düşünürsek ‘üçleme’ yapmak Amerikan siyasetinde ender görülen bir durum. Bir de bu üçlemenin bilhassa Senato ayağının 53-54 senatörle geliyor olması, iç siyasette Trump’ın pazarlıklarla boğuşmasının da önüne geçecek” kelamlarıyla yorumladı.
Tokdemir, Trump’ın yeni periyodunda yargıdan toplumsal hayata kadar geniş bir dönüşüm olabileceğini de öngördü:
“Birleşik hükümet sağlandığı için Trump’ın eli vaatlerini yerine getirmekte çok rahat. İkinci periyodu olduğu için de esasen çok da stili olmayan temkinli davranışı pek sergilemeyecektir. Üstüne Anayasa Mahkemesi’ni ve böylelikle geleceği şekillendirme gücü de düşünülerek partisinden gereğince takviye de bulacaktır. İç siyasette milliyetçiliğin, ırkçılığın, beyaz üstünlüğü telaffuzlarının, göçmen tersi tavrın artacağını da öngörmek yanlış olmaz.”
‘TRUMP OTORİTERLEŞTİRME GÜCÜNE KAVUŞTU’
Portland Devlet Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Dr. Elif Sarı Genç de Tokdemir üzere yürütme ve yasamada yaşanan bu birliğin Trump’ın elini rahatlatacağını söyledi ve ABD’de demokrasi açısından çanların çalabileceğini hatırlattı.
Genç durumu şu tabirlerle kıymetlendirdi: “Demokrasinin geleceği açısından Amerika’da önümüzdeki süreç Trump’ın birinci periyodundan daha tehlikeli görünüyor. Başkanlığın yanı sıra, şu an sonuçlar Senato’da çoğunluğun Cumhiyetçiler’de olduğunu gösteriyor. Anayasa Mahkemesi’nde muhafazakarların çoğunlukta olduğu düşünülürse, Trump ikinci devrinde Amerika’nın siyasi kurumsal yapısını çok önemli biçimde dönüştürme ve otoriterleştirme gücü elde etmiş oluyor. Bu otoriterleşmeye neoliberal iktisat siyasetlerinin eşlik edeceği ve sermayenin bu dönüşümden önemli yararlar elde edeceğini söyleyebiliriz.”
‘DAHA RADİKAL BİR TRUMP DEVRİ AMERİKAN SİYASETİNE İSTİKAMET VERECEK’
Trump’ın ikinci başkanlığı periyodunda Amerika’yı ne bekliyor sorusuna Xavier Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Nazan Berihanoğlu, radikalleşmeye dikkat çekerek karşılık verdi.
Behirdanoğlu, “Trump ikinci devrinde daha radikal olacaktır, ki hem kampanyasında bunun sinyallerini verdi hem de birinci devrine nazaran daha fazla oy aldı. Kürtaj konusunda bir mühlet adım atmayıp bunu bir koz olarak kullanabilir. Seçim devrinde yargı ve bürokrasi atamalarına değindi. Buraya üst seviye atamalar yapacak ki bu, Trump periyodu bittiğinde dahi fikirlerinin kurumsal karşılığının olması demek. Böylelikle varislerine de yol açacak. Trump Cumhuriyetçi Parti’yi de ele geçirdi. Onu eleştiren isimler susturuldu yahut partiden uzaklaştırıldı. Basın ve akademi üzerindeki baskı artacaktır ki Gazze konusunda aslında bu Biden periyodunda görünür olmuştu” yorumuyla yalnızca kurumsal değil, medya ve akademi açısında da güç günlerin kapıda olabileceğini hatırlattı.
‘TRUMP POPÜLİST VE SİYASİ DOĞRUCULUKTAN EPEY UZAK RETORİĞİYLE KAZANDI’
ABD’yi bekleyen şartlara dönük pek de parlak günlere işaret etmeyen uzmanlar, ‘Trump nasıl kazandı?’ sorusunu da dış siyasetten iktisada öne çıkaran faktörleri işaret ederek yanıtladı.
Doç. Dr. Tokdemir’e göre Trump’ın kazanmasında kendi performansı kadar rahibi Kamala Harris’in kampanyası da tesirli oldu. Tokdemir; artan göç, bunun karşında yükselen milliyetçilik, pandemi sonrasında toparlanamayan iktisat ve İsrail karşısındaki aciziyet yeniden Trump’a zafer getiren bahisler olduğu kanaatinde. Bu faktörlerin yol göstericiliğinde Trump’ın performansının da tesirine Tokdemir şu sözlerle dikkat çekti:
“Trump seçimi kendini tabir etmeyen ya da edemeyen kitlelerin siyasi doğruculuktan bir oldukça uzak retoriğiyle, popülist halleriyle, demokrat olmayan biçimiyle kazandı. Birinci kampanyasında ona galibiyeti getiren de buydu, bir sonrakinde yenilgisi getiren de. Trump pek değişmedi, bağlam transforme olarak onun kazanmasını kolaylaştırdı da denebilir.”
Portland Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Genç, iki adayın kampanyasındaki farklılığın Trump’ın zaferinde tesirli olduğu görüşünde. Harris’in kampanyasında kürtaj yasağını ve Trump’ın anti demokratik eğilimlerini ön plana çıkardığını hatırlatan Genç, Trump’ın ise “Bugün ekonomik olarak 4 yıl evvel olduğundan daha düzgün durumda mısınız?” sorusu ile kampanyasını yürüttüğünü hatırlattı. Dr. Genç, “Trump’ın ekonomiyi, yüksek enflasyonu merkeze almış olması Harris karşısında muvaffakiyet kazanmasına tesir etti” değerlendirmesiyle toplumun temel önceliğinin iktisadın olabileceğine dikkat çekti.
‘DEMOKRATLARIN KÜÇÜMSEDİĞİ KÜMELER TRUMP’IN KAZANMASINDA TESİRLİ OLDU’
Trump nasıl kazandı sorusunu, Xavier Üniversitesi Öğreti Üyesi Dr. Bedirhanoğlu bağışçılar ve farklı toplumsal bölümleri yatay kesen bir cazibenin tesirli olabileceğine vurgu yaparak ele aldı:
“Trump önemli bağışlar topladı, Elon Musk üzere büyük sermayedarları yanına çekti. The Economist üzere dergilerse Harris’e dayanak açıkladı. Gazeteler açıklamadı, ki genelde açıklarlardı. Dahası, kimi bölgelerde kritik eyaletlerde reaksiyon oyları da Trump’a gitti, göçmenlerden, bayanlardan da oy aldı. Fakat büyük bağışçıları yanına çekmesi, medya üstündeki gücü de bu süreci etkiledi. Sosyolojik olarak toplum bölünmüş durumda. Örneğin globalleşmenin yarattığı dalga ve fabrikaların ülke dışına çıkması sonrasında işsiz kalan beyazların problemlerini Demokratlar görmezden geldi, hatta bu kitleleri küçümsediler. Bu da bu oyların da Trump’a gitmesine tesir etti.”
Siyahların iştirakinin düşük olmasının da seçime tesir ettiğine dikkat çeken Bedirhanoğlu, bunda siyahların hiçbir liderin kendi sıkıntılarını çözemeyeceğine dönük inancın tesirli olabileceği kanaatinde.
‘DIŞ SİYASETTE DAHA PRAGMATİST BİR ABD GÖREBİLİRİZ’
Trump’ın bir evvelki periyodu hafızalarda olmakla birlikte, dünyadaki politik gelişmeler bir epey değişti. ‘Bu değişim ABD dış siyasetinde nasıl karşılık bulacak?’ sorusuna Doç. Dr. Tokdemir ‘Make America Great Again’ sloganın çoğunlukla yanlış anlaşıldığını hatırlatarak şöyle cevap verdi:
“Bu slogan Amerika’nın daha da etkin olması değil, aktivitesinin sınırlanması, tercihen gerçekleşmesi, gerçekleştiğinde de ‘hak ettiği ödemeyi tahsil etmesi’ üzerine konseyi. Bu manada Trump’ın ne ABD’nin başat güç olduğu, Dünya jandarması rolünü benimsediği bir uluslararasıcı; ne de dış dünyaya büsbütün kapalı bir izolasyonist, daha çok seçici bir pragmatist olduğunu düşünüyorum. Çin’le ticaret savaşları kaldığı yerden devam edecektir. NATO odaklı çok-yanlı hareket üslubu başına buyruk ABD tek taraflılığında siyasetlerle dengelenecektir, dış yardım vb. mevzularda ABD’nin çok daha seçici ve hudutlu olacağını da bekleyebiliriz. Tahminen de en dramatik siyaset dönüşümü Ukrayna’ya şartsız takviyenin şartlı bir dayanağa dönüşmesi olacaktır: Daima olarak barış arama ve çatışmayı mümkün olduğunca çabuk sonlandırma şartı. Ha keza, üstteki prensipler ışığında Trump’ın Ukrayna konusunda aslen Avrupa’nın elini taşın altına koymasını talep etmesi de muhtemel.”
Dr. Genç de Tokdemir üzere Trump devrinde muhtemel NATO ve Ukrayna konusunda kimi değişikliklerin görüleceğini düşündüğünü söz etti ve “Bu değişimlerin Ortadoğu’ya yansıması için biraz beklemek gerekebilir” ihtarında bulundu.
‘TÜRKİYE ABD MÜNASEBETLERİ TRUMP PERİYODUNDA TABANA VURMUŞTU’
Dış siyasette Trump tesirinin görüleceği en değerli bölgelerden biri Ortadoğu, buna bağlı olarak da Türkiye. Tokdemir, “Muhtemelen Trump’ın Netanyahu ve İsrail’e retorik dayanağının Biden idaresine nazaran daha fazla olacağını, fakat çatışmanın da bir an evvel sonlandırılmasını isteyeceğini düşünüyorum. Kişilik olarak da vaatleri bazında da Trump’ın en çok vurguladığı mevzu üslup ve zamanlama. İsrail üzerine de yaptığı açıklamalar çoğunlukla ‘İsrail’e takviye veriyorum, fakat ne yapıyorlarsa çabucak yapsınlar, bu mevzuyu kapatsınlar’ halinde özetlenebilir. İran’a çok daha sert bir hal takınılması olası” kelamlarıyla Ortadoğu’yu bekleyen gelişmeleri kıymetlendirdi.
Türk kamuoyu Trump’a daha sempatik bakıyor olsa da (Türkiye yapılan araştırmada Trump’a dayanağın en yüksek olduğu ülkelerden biri), Türkiye – ABD ilgilerinin en tabana vurduğu periyotlardan birinin Trump devri olduğunu hatırlatan Tokdemir, S-400’lerden Rahip Brunson’a uzanan kriz periyotlarını akılda tutarak kriz ve fırsatların yine masada olabileceğini söyledi.
Tokdemir üzere Dr. Behirhanoğlu da Trump devrinde Ortadoğu’daki durumun daha çatışmacı bir dinamiğe gidebileceğini düşünüyor. Bedirhanoğlu, seçim periyodunda hem Trump hem de Harris’in İsrail’e takviyeye devam edeceklerini söz ettiğini hatırlatarak durumu şöyle kıymetlendirdi: “Trump’ın dayanağı artırabileceğini hesaba katmak gerekiyor. Buysa Gazze ve Ortadoğu açısından sürecin daha da karmaşık ve berbat olmasına neden olabilir. Emsal biçimde Ukrayna’ya finansal takviyenin kesilmesinin de bölgesel ve global tesirleri olacaktır ki bu Ortadoğu’daki denkleme de yansıyacaktır.”
