Kürtçe seçmeli ders ve biz

Bu iki haftadır Seçmeli Ders konusu gündemde. Farklı çevrelerden birçok Kürt kurumu, Kürt ailelerden çocukları için Kürtçe (Kurmancca ve Zazaca) derslerini seçmesini istiyor. Geçen sene tıpkı periyotta de emsal bir kampanya yürütülmüştü. Kürtçe Lisan Gönülleri Birliğinin datalarına nazaran, 2024-2025 tahsil yılında 12 kentte 25 bin 644 öğrenci Kürtçe dersini tercih etmiş. Bu sayının kentlere nazaran dağılımı şöyle: Bingöl: 6230, Diyarbakır: 5104, Mardin: 4941, Batman: 3400, Van: 1757, Şırnak: 1383, Hakkâri: 1092, Mersin: 650, Bitlis: 324, Elâzığ: 132, Dersim: 282, Urfa: 435.

Hezkurd, Dilkurd ve Hüda-Par üzere birtakım çevreler bu talebi halka ulaştırmak ve tercih edenlerin sayısını artırmak için alana inmiş durumda.

Ayrıca toplumsal medya mecralarında da çeşitli kişi ve kurumlar ağır bir kampanya yürütüyor. Orta tahsil çağında (5,6,7,8) çocukları olan ailelerden Kürtçe seçmeli dersi tercih etmeleri isteniyor.

Pedagojik ölçülere nazaran çocuk evvel kendi anadilinde eğitime başlamalı, daha sonra ikinci lisan devreye girmeli. UNESCO üzere birçok memleketler arası kurumun önerdiği bu eğitim modeline, Anadil Temelli Çok-dilli Eğitim deniyor. Ancak Türkiye’deki eğitim sistemi birinci dört yılda çocuğu anadilinde koparıp, ikinci dört yılda ona bu dersi seçmeli olarak vermeyi öngörüyor. Çocuk liseye geldiğinde yeniden ana lisan dersinden mahrum kalacak.

Bu sisteme rağmen dersi seçmek isteyenleri de birçok öteki pürüz karşılıyor. Dil Gönüllüleri Birliği geçen yıl hazırladığı bir raporda bu pürüzleri de şöyle sıralamış:

1) Seçmeli ders tercihleri ve derslerin okutulmasının okul yönetimlerinin inisiyatifinde olması fiili birçok sorun yaratmaktadır. Bu dersler, çocukların kendilerini geliştirmek istedikleri alanlarda veriliyor, münasebetiyle tercihlerinin de eksiksiz karşılanması gerekiyor. Bu hususta Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlükleri’nin duruma eğilmesi ve seçmeli derslerin seçiminde ve okutulmasında gerekli önlemleri almasını kıymetli bir muhtaçlık olarak görüyoruz.

2) Kürtçe (Kurmancca-Zazaca) seçmeli derslerin Yaşayan Lisanlar ve Lehçeler başlığı altında yer alması bu lisanların halihazırda konuşulmadığı, yalnızca yaşadığı ve korunması gereken sıradan kültürel bir kıymet olduğu intibaı oluşturuyor. Meğer ki Kürtçe hala milyonlarca vatandaşımız tarafından güçlü bir halde kullanılmakta ve konuşulmaktadır. Hasebiyle Kürtçenin önündeki kalıpsal manilerin de kaldırılması ve Kürtçenin eğitimde kullanılmasının daha fazla teşvik edilmesi gerektiğini deneyim etmekteyiz. Lokal Lisanların eğitimde kullanılması hakkının Devlet hükmi varlığının sorumluluğunda olduğu bir gerçektir.

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı çoklu etnisite ile birleşik bir toplumu söz eder. Her etnik yapının doğal ve organik ögeleri vardır; ki bunlardan biri de lisandır. Tarihî süreciyle de incelenirse bu bir sorun olmanın aksine toplumsal birliği sağlayacak zenginliğin güçlü bir ögesidir.

Yaşayan Lisanlar ve Lehçeler başlığı altında düzenlenen başka dil/lehçeler üzere Kürt lisanları bu toplumun büyük bir kısmı tarafından ağır bir halde konuşulmaktadır. Bu halde ele alındığında Kürtçe, korunması gereken sıradan bir kültürel paha değil; var olan tarihi, toplumsal ve kültürel bir bedeldir. Hasebiyle bu derslerin okullarda ‘’Yaşayan Lisanlar ve Lehçeler’’ başlığıyla verilmesi dezavantajlı bir durum yaratmaktadır.

3) Dini özellikli seçmeli derslerin öncelikli olarak seçtirildiği durumlar ile sıklıkla karşılaşıyoruz. Tıpkı minvalde bu derslerin Kürtçe seçmeli derslere alternatif olarak okutulduğu çok sayıda durumla da karşılaşıyoruz. Bahis yalnızca dini özellikli dersler değildir, birebir vakitte okulda vazife yapan öğretmenlerin muhakkak seçmeli dersleri verebiliyor olmasıyla da ilgili bir durumdur. Münasebetiyle seçmeli derslerin sağlıklı bir formda verilebilmesi de lakin nitelikli ve kâfi sayıda öğretmenin atanması ile mümkün olacaktır.

Seçmeli derslerde tercih iradesi her ne kadar öğrenci ve velilerine bırakılsa da idari kimi eksiklikler sebebiyle sağlıklı bir tercih sürecinden bahsetmek mümkün değildir. Kürtçenin ağır konuşulduğu bölgelerde öğrencilerin anadillerini öğrenmeye duydukları muhtaçlık yönetimler tarafından göz gerisi edilmemelidir. Başka yandan dini içerikli derslerin Kürtçe derslerine alternatif olarak sunulduğunu deneyim ediyoruz. Her şeye karşın bu dersleri almaya başlayan öğrencilerin öğretmen yokluğu ve derse has malzeme eksiklikleri ile karşılaştıklarını görmekteyiz.

4) Kimi okullarda 10 kişilik tercih sayısı sağlanamadığından seçmeli Kurmancca ve Zazaca derslerini tercih eden çocuklar bu dersleri alamıyorlar. Bu sorunun tahlili için halihazırda faal olarak kullanılan EBA sisteminin en yeterli tahlil yolu olduğunu düşünüyoruz. Şöyle ki; 10 kişilik tercih sayısını aşamayan durumlarda her vilayet yahut ilçedeki tercih sayıları tespit edilerek bu dersleri tercih edenler sınıflara ayrılabilir ve online olarak bu dersleri almaları sağlanabilir. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın buna uygun merkezi bir takip kurulu oluşturması sistematik ve sağlıklı bir işleyiş oluşturacaktır.

5) Şahit olduğumuz bir öteki sorun da seçmeli ders tercih formları ile ilgilidir. Bu formlar birçok okulda dağıtılmadan seçmeli ders tercihleri otomatik olarak yaptırılıyor yahut formlardan Kurmancca ve Zazaca dersleri çıkarılarak öğrencilere tercih yaptırılıyor. Hasebiyle öğrenciler seçmeli derslerden istediklerini tercih edememekte ve bu derslerden beklediklerini alamamaktadırlar. İl-İlçe Ulusal Eğitim Müdürlükleri’nin okul yönetimlerine gereken ikazları yapmaları durumunda seçmeli ders sürecinin daha sağlıklı ilerleyeceğini düşünüyoruz.

6) Kâfi sayıda öğretmen atamasının olmaması da seçmeli Kurmancca ve Zazaca derslerinin önünü kapatıyor. Bu sene Kurmancca ve Zazaca 58 öğretmen atamasını bu açıdan olumlu buluyoruz. Bu derslerin çokça tercih edilmesinden dolayı Kürt nüfusunun ağır olduğu yerlerde her okula bir Kürt Lisanı ve Edebiyatı öğretmeninin atamasının yapılmasını talep ediyoruz.

Klasik devlet aklından kaynaklanan mahzurlar bir yana bırakılırsa, raporda biz Kürtleri ilgilendiren iki husus var: “Bilinç eksikliği” ve “Yanlış siyasi yaklaşım”. Aşağı üst iki yüz yıldır Kürt lisanını ortadan kaldırmaya dönük bir lisan siyaseti ve planlaması yürütülüyor. Bu siyaset ve planlamanın bir sonucu olarak Kürt toplumunun değerli bir bölümü Kürt lisanından kopmuş durumda. Aileler “çocuklar eğitim hayatında zorluk çekmesin, daha kolay iş ve ekonomik imkanlara kavuşsun” üzere münasebetlerle çocuklarını kendi anadilinde büyütmüyorlar. Bu yüzden lisan alanında uğraş yürüten kişi ve kurumlar lisan şuurunu geliştirmek için ağır bir uğraş göstermek zorunda.

Öte yandan, Kürtçe resmî kurumlarda, bilhassa de okullarda yasaklanmış durumda. Çocuklar anadilleri yüzünde cezalandırılmış, çeşitli baskılara maruz kalmış, hala kalmaktalar. Kürt lisanı hala çeşitli biçimlerde kriminalize ediliyor, beşerler bu yüzden çeşitli baskılara maruz kalıyor.

Sırf bu nedenle olsa bile bu zincirin bir halkasını kıracak her adım sahiplenilmelidir. Elbette Kürt halkı anadilde eğitim istiyor, statü sahibi olmak istiyor. Lakin seçmeli ders buna mani değil, tam bilakis bu gayeye ulaşmak için seçmeli ders bir basamak olarak görülmelidir.

Dil uğraş ile özgürleşir, yakınmak ile değil. Birebir biçimde lisan çalışma ve emek ile gelişir. Bizden istenen şey, el ele vererek bu çabayı büyütmektir. Şayet bir milyon kişi bu dersi tercih ederse, asimilasyoncu güçler büyük bir darbe yer. Bu yüzden de orta okul çağında çocuğu olan bütün Kürt ailelere çağrım 17 Şubat’a kadar Kürtçe dersi seçmeleridir.