Onur Erbilen: ‘Bozuk düzen çevreyi, bozuk çevre de bireyi bozuyor’

Sabahattin Ali’nin ölümsüz romanı İçimizdeki Şeytan birinci sefer tiyatro sahnesinde.

Ömer ve Macide’nin aşkları tıpkı İstanbul üzere karmakarışık. Şahane fakat kusurlu, görkemli ama derme çatma, tutkulu lakin kırılgan… Ömer bir yandan hayatının en hoş şiirini anlatırken, bir yandan da içindeki şeytanla yüzleşir…

Onur Erbilen’in uyarlayıp yönettiği, Lütfi Can Bulut’un oynadığı, Sirius Entertainment kapsamında seyirciyle buluşan İçimizdeki Şeytan sahneleri doldurmaya devam ederken biz de Erbilen’e sorularımızı yönelttik.

Onur Erbilen – Direktör

‘BİLİNDİK BİR ROMANI SAHNELEMEYE KALKIŞMAK GERÇEKTEN KORKUTUCU’

İçimizdeki Şeytan’ı oyunlaştırmaya nasıl karar verdiniz? Neden bu kitabı tercih ettiniz?

Tiyatroya uyarlanmamış olması ve seksen beş yıl evvel yazılmış olmasına karşın yeniliğini müdafaası sebebiyle uzun vakittir oyunlaştırıp sahnelemek aklımdaydı. Uyarlamak için romanı her elime alışımda, “Bu oyun olmaz, çok zor!” deyip tekrar bırakıyordum. Sonunda bir fikir bulunca üzerinde çalışmaya başladım.

Uyarlama sürecinde nelere dikkat ettiniz, süreç hakkında bilgi verir misiniz?

Böylesine bilindik, çok okunmuş bir romanı sahnelemeye kalkışmak gerçekten korkutucu. Zira okuyucuların okurken aldıkları hazzı sahneden aktarabilmek kolay değil. Romanın özünü bozmadan sahnelenebilir dramatik bir metin haline getirmek çok vaktimi aldı. Olayları ve lisanı sadeleştirmem, anlatımı değiştirmem gerekiyordu. Lakin bunu çok hassas ve itinayla yapmazsam seyircinin okuduğunda zihninde yarattığı dünyayı izlerken bulamayacağını ve hayal kırıklığına uğrayacağını biliyordum.

Lütfi Can Bulut

‘ÇOĞUMUZ BİRER ÖMER’İZ ASLINDA’

Lütfi Can Bulut’un performansı da alkışı hak ediyor. Bu oyunda Lütfi Can Bulut’la çalışmaya nasıl karar verdiniz? Bize biraz prova süreçlerinden bahseder misiniz?

Uyarlamayı yaparken başımda metnin rejisini de yapmıştım aslında, yani ne istediğimi, nasıl bir oyuncuyla çalışmam gerektiğini biliyordum. Bu nedenle Can’ı bulmakta zorlanmadım. Fakat provalarımız ziyadesiyle yorucu geçti. Tek bireyle o dünyayı yaratmak, o atmosferi kurmak, direktör için de oyuncu içinde çok güç. Can’ın genç, çalışkan ve formda olması bu kadar performansa dayalı bir reji yapmamı sağladı.

Kitap her ne kadar 1940’larda yazılsa da karakterlerin içsel çatışmaları ve yoksulluk halleri vakitsiz ve yersiz bir durumda. Yani tıpkı yoksulluk bağlarını günümüze uyarlasak herhalde en büyük fark cep telefonları, toplumsal medya olur. Biraz bu toplumsal dinamiklerden konuşalım mı?

Az evvel de dediğim üzere roman seksen beş yıl evvel yazılmış olsa da hala yeniliğini koruyor. Pek çoğumuz birer Ömer’iz aslında; hepimizin trajik kusuru, içinde bulunduğumuz durumdan şad olmadığımız halde onu değiştirmeyişimizdir. Ömer yaşayışının kendisine ve alakasına ziyan verdiğini biliyor, etrafını derhal değiştirmesi gerektiğini de biliyor lakin bir türlü harekete geçemiyor ve sonunda büyük bir yıkımla karşılaşıyor. Tıpkı Hamlet üzere. İkisinin de trajik yanılgısı aksiyona geçememek. Hepimiz biraz Ömer’iz derken, sonu yıkım olmasına karşın Ömer olmanın ayrıcalık olduğunun da altını çizmek isterim. Zira “Ömer olmak” mevcut durumun farkında olmak demektir. Hamlet de Ömer de etrafında dönen bütün kirli oyunları biliyordu. Ya farkında olamayanlar? Hiç harekete girişemeyecek olanlar? Sistem insanları öylesine bir kıskacın içine aldı ki kimsenin durup da sistemi, etrafını, işini, ailesini, hayatı ve en kıymetlisi de kendini sorgulamaya vakti ve gücü yok. Beşerler bir koşuşturmaca içerisinde sorgulamadan, düşünmeden günlerini geçirip gidiyorlar. Ömür mücadelesi, TV ve toplumsal medya, insanları pençesine alıp sorgulamayan, etrafındaki her şeye kayıtsız yaratıklara dönüştürdü. Tiyatroyla insanları bir akşamcık dahi olsa TV’den kurtarmaya, birkaç saatliğine de olsa telefonu elinden bırakmaya ve düşündürmeye çalışıyoruz.

‘BOZUK BİR SİSTEMDE BİREYİN SUÇA YÖNELMESİ KAÇINILMAZDIR’

Ömer çok etkileyici bir karakter. Bütün içsel çatışmalarıyla bir ve gerçek. Tam da bu yüzden bütün o içi boş “iyi insan” lakırdılarına bir karşılık üzere. Yoksulluk, fazilet ve cürüm bağına dair neler söylemek istersiniz?

Sizin de belirttiğiniz üzere Ömer çok güçlü ve etkileyici bir karakter. Ömer, toplumsal gerçekçi bir müellif olan Sabahattin Ali’nin edebi derinliği ve hassaslığının harikulade bir göstergesi. Sabahattin Ali, Ömer üzerinden bozuk bir sisteme işaret ediyor. Bozuk bir sistem, kelamda akademisyenler, işini yapmayan gazeteciler, boş lakırdı yaparak vakit öldüren edebiyatçılar ve entel geçinen kaçları. İşte Ömer de bunlardan biri, tıpkı günümüzde olduğu üzere; onlar için oyundan şu cümleyi söylemek yanlış olmaz: “Hiçbiri sırtında taşıdığı ve korumaya mecbur olduğu mevkiiyle ahenk halinde yaşamaz.” Natüralist ve gerçekçi müellifler etrafın birey üzerinde ezici bir tesirinin olduğuna inanıyorlardı. Bu durumu bilhassa doğalcı Alman yazarlarda çok açık bir halde görürüz. Sabahattin Ali’nin G. Hauptmann üzere natüralist müelliflerden etkilendiğini düşünüyorum. Bozuk nizam çevreyi, bozuk etraf de bireyi bozuyor, işte tam da Ömer üzere. Bozuk bir sistemde etik bedellerin kaybolması ve bireyin suça yönelmesi kaçınılmazdır.

Hepimizin içinde bir şeytan var mıdır yoksa bu, kendi eksiklik ve acziyetlerimizi bir tıp kamufle etme durumu mudur?

İşte biz de bu oyunla seyircinin kendisine tam da bu soruyu sormasını amaçlıyoruz.

‘ONU ÖLDÜREN ZİHNİYETLE FAKAT ONUN YAPITLARINI DAİMA GÜNDEMDE TUTARAK GAYRET EDEBİLİRİZ’

Oyundaki bir öbür dikkat cazibeli şey insanın kendi olma haline dair geçen kısım. Hasan Ağa, Hasan Ağa olarak yaşayıp düşünüp konuşur ama Mehmet Bey o denli yapamaz sorunu… Biraz da bundan bahsedelim mi?

Aslında orada yeniden bir “aydın, entelektüel, şehirli” eleştirisi var. Bu çok derin bir konu ve romanın yayınlandığı devirde en fazla eleştirildiği kısımlar buralar. O kısımlar nedeniyle İçimizdeki Şeytan edebiyat mahfillerinin ağır tenkit oklarına amaç oluyor. Öylesine ağır eleştiriliyor ki neredeyse roman bu tartışmaların gölgesinde kalıyor. Bahsettiğiniz kısımda Sabahattin Ali “aydın” geçinen muharrir, çizer, gazeteci akademisyen tayfasının şahsiyetsiz olduğunu, üç beş kitap okumakla aydın geçindiklerini, onlardansa hiç okumamış kolay bir köylünün daha şahsiyetli olduğunu lisana getiriyor. Aslında derin bir aydın eleştirisi ancak cahilliğe övgü üzere de anlaşılabilir.

Peki Sabahattin Ali hakkında neler söylemek istersiniz?

Adını her işittiğimde ya da aklıma her geldiğinde içim sızlıyor. Ülkesi için, insanları için bu kadar çalışmış çabalamış olmasına karşın vatan hainliğiyle suçlanması, kaçmaya mecbur bırakılması ve öldürülmesi ülkem ismine büyük bir utanç. Onu öldüren zihniyetle lakin onun yapıtlarını daima gündemde tutarak gayret edebiliriz.

‘EDEBİYAT OLMADAN TİYATRO OLMAZ’

Gülünç Bir Adamın Düşü, Ermişler Ya Da Günahkârlar, Kör Baykuş üzere uyarlayıp yönettiğiniz edebiyat yapıtları var. Edebiyata özel bir ihtimam gösterdiğinizi söyleyebilir miyiz? Edebiyat ve tiyatro münasebetine dair bize neler söylemek istersiniz?

Tiyatro eşittir edebiyat demektir, edebiyat olmadan tiyatro olmaz. Tiyatro birleşik bir sanattır, bütün sanat kısımlarından faydalanmakta ve içinde barındırmaktadır lakin en birinci kaynağı edebiyattır.

Yeni çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz?

Sahnelenecek çok oyun, söylenmesi gereken çok kelam var lakin tiyatro kolektif bir sanat, yalnızca benim heyecan duyup bir fikre yükselmem kâfi olmuyor, çalışmak istediğim insanların da inanması gerekiyor. Şimdilik katılaşan bir proje yok lakin üzerinde çalıştığımız, paylaşmak için olgunlaşmasını beklediğimiz fikirler elbette var.